Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Rus dış politikasındaki Atlantikçi paradigmaya göre, Rusya’nın temel dış politik yönelimi Batı’ya doğru olmalıdır ve bu çerçevede Rusya, Batı’yla olan ekonomik işbirliğini hızla tamamlamalıdır. Rusya Federasyonu bu amaç doğrultusunda ‘çatışmacı’ dış politika tutumundan vazgeçmelidir. Atlantikçilere göre Rusya’nın bu dış politik tutumu, ülkenin uluslararası sisteme entegre olmasını engellemiş, Rusya’yı düşman ülke algılamasından öteye götürmemiştir (Saraç, 2008: 65). Atlantikçiler, uluslararası demokratik değerler ve ekonomik determinizm temelinde hareket etmektedirler.

Yanıt Açıklaması: 19 Mart 1945 günü Sovyetler Birliği tek taraflı olarak 1925 tarihli anlaşmanın “açık şekilde günün şartlarına artık cevap vermediği” gerekçesiyle yenilenmeyeceğini açıkladı. Sovyet tarafı, belgede belirtildiği üzere kısa süre önce Londra’da gerçekleştirilen bir basın toplantısında “Çanakkale Boğazı’nın geleceği ve Türk-Sovyet Anlaşması’nın gözden geçirilmesinin birbiriyle hiçbir bağlantısı olmayan iki farklı konu olduğunu ifade eden” Türkiye Dışişleri Bakanı Hasan Saka ile aynı fikirde değildi. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya, özetle, başlangıçta Gorbaçov’un başlattığı “Glasnost ve Perestroyka - Yeniden Yapılanma ve Açıklık’’ politikasındaki demokratikleşme sürecinde acı reçeteyi uygulayarak merkezî ekonomik modelden, liberal sisteme geçişte hiper enflasyonun neden olduğu bir sancılı geçişi yaşamak zorunda kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: ABD Dışişleri Bakanı, Harp ve Donanma Bakanlarıyla yaptığı toplantı temelinde, 27 Şubat’ta Başkan Truman’a bir bilgi notu gönderdi. Notta, Rusların sinir harbi gerçekleştirmek suretiyle, Türk ordusunu mobilize hâlde tutarak ekonomisinde, mevcut zayıf iktisadi yapısıyla uzun süre destekleyemeyeceği bir açığa neden olduğu kayıtlıydı. Başkan Truman notu ciddiye aldı, aynı gün Yunanistan ve Türkiye’nin ekonomik ve maddi yardım almaya devam edeceğini açıkladı. Truman, dış yardım için tahsis edilen 400 milyon dolardan 150 milyon doların Türkiye’ye ayrılmasını talep etti. Bu açıklama Truman Doktrini olarak adlandırıldı. Konunun 22 Nisan’da Senatoda, 9 Mayıs’ta Temsilciler Meclisinde tartışılmasından sonra, Kongre 22 Mayıs 1947’de “Yunanistan ve Türkiye’ye Yardıma Dair Kanunu” onayladı. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Sorunun yanıtı "1950-1989 ARASI TÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİ" başlığında yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Sosyalizmin yaşadığı kriz, 1990’lı yıllarda SSCB’nin dağılmasına neden oldu. ABD ve Türkiye arasında Soğuk Savaşı’n başında gelişen iş birliği, stratejik bir ortaklığa dönüştü ve güçlendi. SSCB’nin dağılmasıyla Türkiye, Karadeniz ve Kafkaslarda (Hazar Denizi bölgesinde) daha da önemli bir aktör hâline geldi. Soğuk Savaş’ın sona ermesi, Türkiye Rusya Federasyonu ilişkileri açısından yeni bir dönemi başlatmıştır. Soğuk Savaş’ın zor yılları ardından Türkiye, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Konseyinin temel üyelerinden ve hem siyasi hem iktisadi açıdan en büyük ortaklarından ve bölge ülkelerinden biri olmuştur. Stalin’in politikalarına hedef olmuş olan Türkiye, Gürcistan’ın toprak bütünlüğü ve bağımsızlığına destek veren ilk ülkeler arasında yer almış, ABD ve NATO’nun stratejik ortağı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: NATO kısa sürede Doğu Avrupa ekseninde Rusya sınırlarına doğru genişlerken Balkanlar ve Karadeniz- Kafkasya bölgesinde etkili olmuştur. Özellikle Pembe Devrimlerin Ukrayna ve Gürcistan’ı etkisi altına alması, 11 Eylül sonrasında Afganistan’da NATO askerî gücünün yer alması Rusya için diğer endişe kaynağı gelişmeler olmuştur. Rusya bu noktada, eski Varşova Paktı üyelerini kaybettiği gibi bu devletlerin silah pazarını da NATO ve ABD’ye kaptırmıştır.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde Gürcistan’da başlayıp Ukrayna ve Kırgızistan’da yönetim değişikliğine neden olan halk hareketlerine renkli devrimler denmiştir. 2003’te Gürcistan’dakine Gül (veya Kadife), 2004 Ukrayna’da Turuncu ve 2005 Kırgızistan’daki harekete Lale Devrimi denmektedir. Başta Özbekistan olmak üzere bazı diğer ülkelerde başlayan hareketler ise başarıya ulaşamamış, yönetim tarafından bastırılmıştır. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Örgüt, 23 Haziran 2006’da Özbekistan’ın da katılmasıyla yedi ülkeden oluşan bir güvenlik örgütüne dönüşmüştür. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: 21 Şubat 1985 tarihinde Komünist Parti Politbüronun, Ermeni soykırımının 70. yılı gündemli toplantısını Gorbaçov yönetmiş ve bu toplantıda Ermeni Komünist Partisinin 24 Nisan’ın soykırım günü olarak kabulü önerisi görüşülmüştü.

Yanıt Açıklaması: 8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle 21 Aralık’ta Gürcistan, Litvanya, Letonya ve Estonya dışındaki 11 cumhuriyetin temsilcileri Alma Ata Deklarasyonu ile BDT sözleşmesini imzaladılar. Böylece 1991 sonu itibariyle Sovyetler Birliği resmen dağılmış oldu. BDT, Sovyetler Birliği’nin kansız bir şekilde dağılması yolunda önemli bir araçtır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: 1945-1953 yılları arasında, Sovyetler Birliği bir süper güce dönüşürken Türkiye Baltıklardan Karadeniz’e kadar olan bölgede Sovyet etkisinden kaçabilen tek ülke durumundaydı.Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkmenistan bu askeri işbirliği çemberinin dışında kalmayı tercih etmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Diğer yandan, Asya-Pasifik bölgesinde Çin ve Japonya ekonomilerinin önem kazanmaları, Rus dış politikasını da yakından etkilemiştir.

Yanıt Açıklaması: Rus siyasal eliti bu noktada; ideolojik denklemden uzak, liberal esasları benimseyen, daha demokratik, şeffaf, katılımcı ve özgür bir Rus siyasal modelini kurmak için Batı ile yakın güvenlik ve ekonomi düzleminde işbirliğinin geliştirilmesi ana fikrinde yoğunlaşmıştır. Bu noktada Atlantikçi Okul’un temel dış politika eğilimi, Rusya’nın Batı ile geleneksel ayrılıklarını ortadan kaldırmak, siyasal ve ekonomik entegrasyonu desteklemek olmuştur. Yeltsin dönemi Rus dış siyasetinde Atlantikçi görüş hâkim unsur olmuştur.

Yanıt Açıklaması: ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki Küba krizi, Türk-Sovyet ilişkilerini etkileyen bir diğer gelişme olmuştur. Ekim 1962’de Türkiye’deki Amerikan üslerinin Küba’daki Sovyet füzelerinin kaldırılması karşılığında kapatılacağı söylentileri yayılmıştı. Bu fikrin Beyaz Saray’a yakınlığı ile bilinen Walter Lippman’a ait olduğu düşünülmekteydi. Lippman’ın, The Washington Post gazetesinde 23 ve 25 Ekim tarihlerinde yayınlanan yazıları bu kaynağa dayanıyordu. 16 Ekim tarihinde Başkan John Kennedy, yaptığı kapalı basın toplantısında bu fikri ve gerçekleştirilebileceğini açıklamıştı. Başkan, Sovyet yetkilileriyle yaptığı görüşmelerde, Türkiye’deki füzelerin 4-5 ay içerisinde geri çekileceği sözünü verdi. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Yeltsin iktidarının 1996-99 yılları arasındaki döneminde, Orta Doğu ve Çin ilişkilerinden sorumlu KGB şefi Yevgeni Primakov’un 1996 Ocak ayında, Batı yanlısı ve liberal dış politika yürütmekle Duma (Rusya Parlamentosu’nun alt kanadı) tarafından eleştirilen Kozirev’in yerine Dışişleri Bakanlığına atanması, Rus dış politikasındaki dönüşün önemli bir göstergesi olarak yorumlanmıştır. 1996 yılında Yevgeni Primakov’un Dışişleri Bakanlığına gelişiyle başlatılan bu yeni dönemde Rus dış politikası, Amerikan hegemonyasına karşı duruşun, Avrasya ve BDT ekseni ile dengelenmesiyle tanımlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: “ABD, Montrö Sözleşmesi’nin gözden geçirilmesi konusundaki herhangi bir öneri için tavrını (1) eğer olacaksa Türkiye’nin egemenliği ve bağımsızlığına etkisi, (2) Boğazlar aracılığıyla yapılan ticarete serbestlik prensibi açısından etkisi, (3) uluslararası güvenlik sistemine uygunluğu ve (4) daha geniş olarak Balkanlar ve Doğu Akdeniz bölgesindeki siyasi ve stratejik etkilerini dikkate alarak temellendirmelidir.”

Yanıt Açıklaması: Sovyetler Birliği Komünist Partisi Sekreteri Nikita Kruşev,  1957 yılının Haziran ayında Stalin’in politikalarını gözden geçiren ve Georgi Malenkov, Viacheslav Molotov, and Lazar Kaganoviç’e karşı mücadele etmiştir.