Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Türkistan coğrafi olarak Batı ve Doğu diye ikiye ayrılır: Doğu Türkistan bugünkü                Sincan Uygur Özerk Bölgesi olup, Batı Türkistan ise Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’dan oluşmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Verilen öncüllerin hepsi Rusya'nın "Yakın Çevre” doktrini, ulusal güvenlik ve 1992 dış politika doktrini esaslarındaki stratejik hedeflerindendir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Bahsedilen ABD Başkanı Harry S. Truman'dır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir. Gürcistan, Bolşevik İhtilali döneminde bağımsızlığını ilan etmiştir. Stalin de Gürcistan doğumlu olup bu ülkeye Kızıl Ordu diğerlerinden sonra girmiş ve Gürcistan Sovyetler Birliği’ne katılmak zorunda kalmıştır.  Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Yapılan tahminlere göre dünya enerji kaynaklarının yaklaşık dörtte biri, sanayi potansiyelinin ise %10’u BDT coğrafyasında yer almaktadır. BDT’nin kurucu antlaşması, 8 Aralık 1991 tarihinde Belarus’un Minsk kentinde; Ukrayna, Rusya Federasyonu ve Belarus Devlet Başkanları tarafından imzalanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Tacikistan, Orta Asya Cumhuriyetlerinin en yoksulu olup başkenti Duşanbe’dir. 2016 nüfusu yaklaşık olarak 8.610 bindir. Nüfusun %80’i Tacik, %15’i Özbek, %1’i Rus, %1’i Kırgızdır. Bu nüfusun %85’i Sünni Müslüman olup %5’i Şii Müslüman’dır. Tacikistan, etnik köken olarak Farisi (İranlı) kabul edildiği hâlde Müslümanların tamamına yakını Sünni’dir. Tacikistan’ın bağımsızlıktan sonra yaşadığı iç savaş, ekonomiyi de önemli ölçüde etkilemiştir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Sovyet güçlerinin kontrolünden sonra Kafkaslar, kuzey bölgeler ve Türkistan’da kurulan Türk devletleri: Buhara Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSC), Harezm SSC, Özbekistan SSC, Türkmenistan SSC, Tacikistan Özerk Bölgesi, Karakalpak Özerk SSC, Kırgızistan Özerk SSC, Kazakistan Özerk SSC’dir.

Yanıt Açıklaması: ABD Dışişleri Bakanı, Harp ve Donanma Bakanlarıyla yaptığı toplantı temelinde, 27 Şubat’ta Başkan Truman’a bir bilgi notu gönderdi. Notta, Rusların sinir harbi gerçekleştirmek suretiyle, Türk ordusunu mobilize hâlde tutarak ekonomisinde, mevcut zayıf iktisadi yapısıyla uzun süre destekleyemeyeceği bir açığa neden olduğu kayıtlıydı. Başkan Truman notu ciddiye aldı, aynı gün Yunanistan ve Türkiye’nin ekonomik ve maddi yardım almaya devam edeceğini açıkladı. Truman, dış yardım için tahsis edilen 400 milyon dolardan 150 milyon doların Türkiye’ye ayrılmasını talep etti. Amerikan Başkanı şu şekilde konuştu: “Günümüzde neredeyse her ulus alternatif yollar seçmek durumundadır. Bu, genellikle özgür bir seçim değildir. Birinci yol çoğunluğun iradesine dayanmaktadır. İkinci yol, çoğunluğa cebren dayatılan azınlığın iradesine dayanmaktadır. ABD’nin politikasının, silahlı azınlığın veya dış baskıların boyunduruğuna direnen bağımsız halkların desteklenmesi olduğuna inanıyorum... Bağımsız halklara kendi kaderlerini çizmeleri için yardım etmeliyiz... Bu itibarla, Kongre’den, Yunanistan ve Türkiye’ye yardım edilmesine yetki vermesini talep ediyorum” Bu açıklama Truman Doktrini olarak adlandırıldı. Konunun 22 Nisan’da Senatoda, 9 Mayıs’ta Temsilciler Meclisinde tartışılmasından sonra, Kongre 22 Mayıs 1947’de “Yunanistan ve Türkiye’ye Yardıma Dair Kanunu” onayladı. Ertesi gün Başkan, Türkiye’ye askerî yardıma resmiyet kazandıran kanunu da imzaladı. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: 1856 Paris Antlaşması’nda, Rusya’nın Kafkaslar’daki emperyalist faaliyetleri ile ilgili herhangi bir madde yer almamıştır. Böylece Rusya’nın Kafkaslar dolayısıyla Türkistan istikametinde serbest bırakıldığı bu antlaşma, Kafkaslar ve Türkistan ile ilgili Rusya-Batı ilişkileri açısından dönüm noktası kabul edilir. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Ebulhayr, göçebe hayatı yaşayan ve zaman zaman baskın yapan Kalmuklara karşı koymak ve Başkurtları da hâkimiyeti altına almak üzere Ruslarla ittifaka karar vermiştir. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan, SSCB’nin dağılması aşamasında ise diğer devletlerden önce bağımsızlığını ilan etmiştir. Rusya Federasyonu sınırında yer alan Abhazya ve Güney Osetya ile Türkiye sınırındaki Acarya, Gürcistan’a bağlı özerk birimlerdir. Sovyetler Birliği iç ve dış sorunlarla uğraşırken Gürcistan bünyesindeki bu birimler daha fazla siyasi hak veya bağımsızlık talebinde bulunarak ayaklanmıştır. Gürcistan ordusu bu taleplere şiddetle karşı koydu ancak özellikle Abhazya’da kontrolü sağlayamadı. Bu süreçte başkent Tiflis’teki çekişmeler de sürüp giderken Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını ilan etti. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Missouri Zırhlısı Nisan 194'da İstanbul açıklarına demirlemiştir. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Özbekistan Parlamentosu, 1 Eylül 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir. Özbekistan Komünist Partisi kendisini lağvederek Demokratik Parti adını almıştır.

Yanıt Açıklaması: Cephelerdeki başarısızlıklar ve savaş şartları iktisadi ve sosyal yapıyı sarstı. 8 Mart 1917’de gerçekleştirilen Petrograd (Leningrad, St.Petersburg) halk gösterileri ile işçiler greve gitti. 12 Mart’ta Petrograd’da “İşçilerin ve Askerlerin Sovyeti” kuruldu ve hükûmetin görevlerini üstlendiğini ilan etti. Prens Lvov başkanlığında geçici bir hükûmet kuruldu. İhtilalci sosyalistlerden Kerensky ise bu hükümetin Harbiye Bakanı oldu. 16 Mart’ta Çar II.Nikola tahtından feragat etmek zorunda kaldı. Böylece Rusya’da üç asırlık Romanov hanedanının hükümdarlığı ve yaklaşık beş asırlık çarlık rejimi sona erdi.

Yanıt Açıklaması: Bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan’a karşı büyük kayıplar veren Rusya’da, 1999 yazında Putin Başbakanlığa getirildi. Eski KGB Şefi olan Putin, farklı yöntemlerle uluslararası kamuoyunun tepkisini çekmeden Çeçenistan’a büyük darbeler vurmuştur. Yeltsin 2000 yılı başında görevini Putin’e devrederek Başkanlıktan ayrıldı. Putin, Çeçen sorununu çözerken Rusya’daki özerk birimler üzerinde Sovyet dönemine benzer Moskova merkezli idari sistemi yeniden kurdu. 2001’de ABD’de gerçekleşen terörist saldırılardan sonra ABD ile iş birliğini geliştirdi ve Çeçen hareketini de terör kapsamına alarak dış tepkileri önlemeye çalıştı. Aynı şekilde, Çin de Doğu Türkistan’daki (Sincan Uygur Özerk Bölgesi) hak ve özgürlüklerini kısıtlama yönündeki politikalarını terörle mücadele kapsamına almıştır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Yeltsin, Soğuk Savaş’ın sona erdiğini ve Rusya’nın artık ABD’yi düşman olarak görmediğini öngören 1992 tarihli Camp David Protokolü’nü imzaladığı gibi, iki ülke arasındaki stratejik öneme sahip START- II Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Antlaşması’nı da 1993 tarihinde imzalamıştır.

Yanıt Açıklaması: Kafkaslar ve Orta Asya’nın bütünüyle Rus Çarlığı’nın egemenliği altına girmesi önemli ölçüde 1860’larda tamamlandı

Yanıt Açıklaması: Sorunun yanıtı Şekil 3.2'de yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1800 lü yıllardan 1850'lere kadar Rusya Türklerle mücadelesinde en önemlisi muhkem kaleler inşa etmek olan pek çok askeri önlem almıştır. Bu kalelere edebi eserlere konu olan Ohenberg kalesi güzel bir örnektir. Doğru yanıt 'D'.

Yanıt Açıklaması: 7 Aralık 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Anlaşması’nın feshedileceği, 19 Mart 1945 tarihinde bildirildi. Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, Türkiye’nin SSCB’deki Büyükelçisi Selim Sarper’i kabul ederek 1925 yılında imzalanan anlaşmanın iki ülke arasındaki dostluğu geliştirmek açısından önemli olduğunu belirtti.