Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Öbek­ler baş merkezli oldukları için başın sözcük türü öbeğin türünü belirler. Öyleyse, başı ad olan bir öbek Ad Öbeği ( hızlı tren ), başı ilgeç olan bir öbek ilgeç öbeği ( oraya kadar ), başı sıfat olan sıfat öbeği ( çok çalışkan ), başı eylem olan eylem öbeği ( kaskatı kesildi ) ve başı zarf olan zarf öbeği ( çok hızlıca ) olur. Türkçe baş sonlu bir dil olduğundan bu öbeklerdeki son sözcüklerin baş konumunda olduğunu hatırlayalım. Doğru cevap  C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerdeki sözcükler bakıldığında; “abajur” sözcüğü Fransızca’dan ödünç alınmış; “Selpak” sözcüğü özel adların genel adlara dönüştürülmesi ile oluşmuş; “Radyo” sözcüğü baş harflere dayalı kısaltma sonucu oluşmuş; “miting” sözcüğü de İngilizce’den ödünç alınıp yerlileştirilmiştir. “Kızılötesi” sözcüğü ise İngilzice’den çeviri yoluyla alınmıştır (kızılötesi=infrared).

Yanıt Açıklaması: Tüm tümceler incelendiğinde E seçeneğinde verilen tümcede “neyi” sorusunun yanıtı görülmektedir: telefonunu.

Yanıt Açıklaması: Sözlükçe; bir dilin tüm sözcükleriyle onların yapısal, anlamsal ve ses özelliklerini kapsayan envanteridir. Sözlükçe ayrıca anadili konuşucusunun zihnindeki sözcüklerin tamamı ve onlara ilişkin bilgidir.

Yanıt Açıklaması: İlgeç öbekleri (İÖ) başı ilgeç olan öbeklerdir. İlgeçler, zorunlu öge olarak bir ad öbeği ya da ad tümceciği seçen sözcüklerdir. “Kirpiler kış boyunca uyurlar.” cümlesinde 'kış boyunca' ifadesi ilgeç öbeğidir.

Yanıt Açıklaması: I. tümce önerme niteliği taşımaz. III.tümce doğru olmasa da bir önermedir.

Yanıt Açıklaması: Diğer yandan, konu, sözcüğü belirleyecek dilsel ölçütlerin neler olduğunu betim­lemeye geldiğinde, düşünülenin çok ötesinde kar­maşık bir sorunla karşı karşıya kalırız çünkü söz­cük biçimbilimsel, sözdizimsel veya anlambilimsel ölçütlerle farklı biçimlerde tanımlanabilir.

Yanıt Açıklaması: Genç öğretmene soru sordu tümcesi iki anlama gelebilir: [Genç] [öğretmene soru sordu.] [adıl] [ genç öğretmene soru sordu.] Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Bir sözcüğün türetilmesinde iyi biçimlendirilmişlik ve anlamlılık ilkelerine uyulması zorunludur. Uzlaşımsallık ise daha çok o türetilen sözcüğün toplum tarafından benimsenmesi ve yaygınlaştırılmasıyla ilişkilidir. Dolayısıyla doğru cevap I ve IIi yani C'dir.

Yanıt Açıklaması: Pelin elma yedi önermesinin doğru olduğu her durumda Pelin meyve yedi önermesinin de doğru olduğunu söylemek zorundayız. Bu zorunluluk, bir bakıma, mantıksal çıkarımların dikte ettiği bir zorunluluktur.

Yanıt Açıklaması: Diğer tüm seçeneklerde ilk kelime kullanılmasa da olur fakat A seçeneğinde Tümleç-Baş ilişkisi vardır.

Yanıt Açıklaması: Ad Öbeği Ulaşılabilirlik Hiyerarşisi: Keenan ve Comrie (1977) yaklaşık 50 dünya diline bakarak evrensel olarak ortaçlara ilişkin şu sonuca vardılar: Her dilde ortaç özneyi niteleye­bilir. Yani evrensel olarak en yaygın ortaç özneyi niteleyendir. Bundan sonra sırasıyla dolaysız nesne, dolaylı nesne, ilgeç nesnesi ve iyelik yapılarıdır: Özne > Dolaysız Nesne > Dolaylı Nesne > İlgeç Nesnesi > İyelik tamlayanı >Diğer. Burada “>” işaretinin solundaki öge daha ulaşılabilir demektir. Yani özne, nesneye göre, dolaysız nesne ise dolaylı nesneye göre daha ulaşılabilirdir. Bu durumda Keenan ve Comrie’nin iddiasına göre iyelik en az ulaşılabilir ögelerden biridir. Keenan ve Comrie’nin Ad Öbeği Ulaşılabilirlik Hiyerarşisi, birinci dil ediniminde ve yabancı dil öğreniminde de incelenmiştir. Her iki durumda da hiyerarşide soldaki ulamların sağdaki ulamlara göre daha erken edinildiği gözlenmiştir. Sorumuzda verilen örneklerdeki ortaçların başı olan adlar sırasıyla şu konumlardadır: dolaysız nesne, özne, iyelik, ilgeç nesnesi, dolaylı nesne. Bunlardan erişilebilirliği en sık ve en kolay olan özne olduğuna göre, doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Tüm şıklardaki “tercih etmek, ısrar etmek, niyet etmek, ikna olmak, ikna etmek” eylemlerinin hepsi ek eylem içermesine rağmen sadece E şıkkındaki “ikna etmek” eylemi “dedesini” denetlediği ve tümcenin öznesi “küçük kız” olduğundan bu eylem nesne denetleyicisi işlevinde kullanılmıştır. Dolayısıyla diğer seçeneklerin hepsi özne denetleyicisi işlevi ile kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Kitap okuyabilmek için en önemli özellik İNSAN olmasıdır. DİŞİL, YETİŞKİN, NEFES ALMA gibi özellikler havyanlar ve ördek sözcüğü için de ortaktır. Doğru yanıt A’dır.

Yanıt Açıklaması: Her sözcüğün ilgili konuşucu ve/ya ilgili dil topluluğu için bir duygu değeri veya duygusal anlam taşıdığını söyleyebiliriz. Lyons (1968) duygu değeri kavramını tartışırken sözcüklerin ‘duygusal çağrışımlar’ ından söz eder. Sözcüklerin çağrışımları ve konuşucuların zihninde oluşturduğu tasarımlar/ imgeler açık bir duygusal boyut da barındırırlar. Kimi sözcüklerin diğerlerinden daha öznel duygu­sal çağrışımlar yarattığı, daha öznel duygu durumlarını tetiklediği tartışma götürmez. Örneğin, hem ‘ölüm’ hem de ‘doğum’ sözcükleri güçlü duygusal çağrışımları olan sözcüklerdir ve bir dilbirliğindeki uzlaşımlar açısından bakıldığında da ilkinin olumsuz ikincisininse olumlu duygusal çağrışımları olduğu söylenebilir. Benzer şekilde, kimi zaman bireysel konuşucularda yarattığı duygusal çağrışımlar farklı olsa da, A, B, D, E şıklarında verilen sözcüklerin genellikle iyimser bir hava yaratarak olumlu duygular oluşturduğu; ayrılık sözcüğünün ise tedirginlik, karamsarlık, üzüntü, hasret gibi olumsuz çağrışımlar yarattığı söylenebilir. Doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Herhangi bir sözcüğün bizim için anlamlı ola­bilmesi için çoğu zaman kavramsal dünyamızda bir yerinin olması yeterli olabilmektedir. Anlamın zihnimizde olduğunu ya da kavramsal dünyamızın bir uzantısı olduğunu söylemek bir sözcüğün ‘anlamsız olması’nın nasıl bir şey olacağı sorusunu getirir akla. Kabaca söylemek gerekirse, burada anlamsızlıktan kastettiğimiz, bir sözcüğün bir anadili konuşucusunun zihninde herhangi bir kavramla eşleşmemiş olması durumudur. Öte yandan, ejderha gibi zihnimizde kavramsal bir karşılığı olan ama dünyasal gerçekliği olmayan sözcükler de mevcuttur dilde ve bu sözcükler de anlamlı olarak kabul edilir. Bu durumda herhangi bir ses dizisinin anlamlı olarak nitelendirilmesi için, gerçek dünyada bir varlığa/olguya/olaya karşılık gelsin veya gelmesin, anadili konuşucusunun zihninde bir kavramsal karşılığının olması gerektiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu da bir ses dizisinin anlamsızlığından söz edebilmemiz için o ses dizisine karşılık gelen bir kavramın yokluğunun bir önkoşul olduğu imasında bulunmaktadır. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Sıfırlayan sıfatlar: Etkileşime girdiği adın anlamını ‘sıfırlayan’ sıfatlardır bunlar. Örneğin sahte para ad öbeğinde sahte sıfatı birleştiği para adının, para olma özelliği sergileyen öğeler kümesinde bulunmasının önüne geçer; yani, sahte para aslında dünyasal gerçeklikte para olarak kabul ettiğimiz nesneye gönderimde bulunmaz.

Yanıt Açıklaması: Kısıtlayıcı ortaçlar gönderimi çok geniş olan bir kümenin üyesini daraltmak için kullanılır. Örneğin “Kitap iyi bir dosttur.” cümlesinde “kitap” çok genel bir addır; belli bir kitaba gönderimde bulunmayıp konuşucu ve dinleyici tarafından paylaşılan belli bir kitap yorumu taşımamaktadır. Oysa belli bir kitap söz konusu ise o zaman bu nesnenin daraltılması için belli araçlar kullanmak gerekir. Örneğin, masadaki kitap diyebiliriz. Kısıtlayıcı ortaçlar da aynı işlevi görür.

Yanıt Açıklaması: Özne denetleme eylemleri başar-, başla-, becer-, dene- , bitir-, hatırla-, hoşlan-, iste-, kalkış, kork-, reddet-, söz ver-, tercih et-, ısrar et-, nefret et-niyet et-, uğraş-, unut-, vazgeç-, Nesne denetleme eylemleri izin ver-, yasakla-, zorla

Yanıt Açıklaması: izin ver-, yasakla-, zorla- nesne denetleme eylemleridir. Yanıt A'dır.