Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Bir tümcenin savladığı önerme dışında kalan ama yine o tümcenin üzerine inşa edildiği diğer önermelere önvarsayım adını veriyoruz.  Önvarsayımlar, içinde yer aldıkları önermenin doğruluk değerinden, yani doğru olup olmamasından bağımsız olarak varlıklarını sürdürürler. Seçeneklerde önvarsayım içeren tümce A olup, farklı biçimlerde test edilebilir. Örneğin, olumsuzlama yapıp ‘Aslı’ın erkek kardeşi üç at satın almadı’ desek bile Aslı’nın bir erkek kardeşi olduğu sabittir. B seçeneğine göre hayvansever olup olmadığı bilinemez. C’ye göre üç at alması, iki ata bakmasını kapsar, ancak bekli de önceden alınmış başka atları olabilir. D’de ise, üç at alması onun zengin olduğunu göstermediği gibi, başkasının parasıyla almış olabilir. E’deki sorun ise Aslı’nın birden fazla erkek veya kız kardeşleri olabileceğidir. Doğru yanıt A’dır.

Yanıt Açıklaması: Bir eylemi bilinçli olarak yapan, bir işi bilerek ve isteyerek yapan kişiye kılıcı denir. Yukarıdaki tümcelerde Ayşe ve Sezen bilerek bir iş yapmamışlardır.  Hava ve balık fiyatları cansız bir özne olarak bir eylemi gerçekleştirebilme yetisine sahip değildir. Ahmet ise bilerek ve isteyerek merdivenleri çıkmıştır. Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Gönderimsellik kuramı, anlamın bir yanıyla zihnimizdeki sözcüklerin ya da sözcüklerden oluşan öbek ve tümcelerin gerçek dünyadaki nesnelerle arasındaki ilişkiyi yansıttığını iddia eder ve bunu gönderimsel anlam başlığı altında ele alır. Gerçek dünyadaki nesnelerden kastedilen, bireyler (dilde tipik olarak özel adlar ve cins adlarla ifade edilir), nitelikler (dilde tipik olarak sıfatlarla ifade edilir), durumlar ve olaylardır (dilde tipik olarak eylemlerle ifade edilir). Özel adlar gönderimsel anlamın en güzel örneklerini sunmakla kalmazlar, aynı zamanda bir betimsel anlamın taşıyıcısı olmamaları bakımından da belirlenebilirler. Betimsel anlam, herhangi bir dilsel ifadenin (gerçek veya yalnızca zihinde karşılığı olan) bir varlıkla ilişki kurmasını sağlayan bilgiyi barındırır, sözkonusu varlığın niteliklerini betimler. Diğer bir deyişle, bir ifadenin gönderimini belirleyebilmek için bilmeniz gereken şeyler betimsel anlamın kapsamına girer. Totoloji ise tanımı gereği kendi içinde mutlak doğru içeren önermedir.

Yanıt Açıklaması: ‘Senin’ tamlayan adılıdır ve tamlanan- yani baş ad- ile arasında adcıl uyum vardır; bu nedenle, adıl, tümcenin öznesinde olduğu gibi gizli özne (adıl) olabilir. Türkçedeki benim, senin, onun gibi tamlayan adılı ve ‘bütün, tüm, bazı’, vb. gibi niceleyicilerin tümüne belirleyiciler denilir. ‘Geçen sene kaldığın’ ögesi ortaç ya da sıfat tümceciğidir. ‘Sayısal’ ise dersi niteleyen sıfat ve dolayısıyla ders de addır. Buna göre, Senin/geçen sene kaldığın/sayısal/derslerin şeklinde ayrılan bileşkeler sırasıyla belirleyici sıfat-ortaç-sıfat-ad; işlevleri ise sırasıyla tamlayan-eklenti-eklenti ve baştır.

Yanıt Açıklaması: Bir dilin sözcük varlığına ve ana dili konuşucularının içsel / bilişsel sözcük dağarcığına sözlükçe adı verilir.

Yanıt Açıklaması: İlk bakışta Türkçede ad ve eylemlerden türemiş sıfatlar olduğu gibi sıfattan türemiş eylemler de bulunmaktadır: 44. a. Şapkalı çocuk b. Masadaki kitap c. Umutlu bir insan d. Gururlu öğretmen e. Sarsıcı haberler f. Yünlü elbise Yukarıdaki örneklerdeki sıfatlar, adlardan türemiştir; aşağıdaki eylemler ise sıfatlardan türemiştir: 45. a. Beyazlaşmak b. Siyahlaşmak

Yanıt Açıklaması: İçsellik Kuramı (Zihinselci Anlam Kuramı), en basit biçimiyle, anlamın insan zihninin bir ürünü olduğunu ve bu açıdan kavram ya da düşüncelerle bir tutulabileceğini savunur. Locke’a göre “sözcükler temel anlamlarıyla onları kullananların zihinlerinden başka bir yerde bulunamazlar.”. Chomsky’nin dil kuramında yine öznelci felsefenin ilkeleriyle uyumlu olarak dil psikolojik, yani insan zihninin/beyninin ürünü olan bir yeti olarak kabul edilir. Chomsky’ye göre bir sözcüğün anlamı sözcüğün kendisinden bağımsız bir şey değildir ve ne sözcük ne de anlamı insan zihninin dışında varolabilir.

Yanıt Açıklaması: Nesne denetleme; yan tümcecikteki ADIL öznesinin üst tümcedeki nesne ile aynı kişiye eş gönderimli olarak yorumlamasıdır.

Yanıt Açıklaması: Tümcenin anlamının ne olduğunu açıklamada sözdizimi tek başına yeterli olmaz. Bazı kural ve ilkeler tümce anlamına içselleştirilerek daha doğru bir tanım yapılabilir. Bu kural ve ilkeler: Bileşimsellik ilkesi, Yüklem(leme) kuralı ve Niceleme kuralıdır.

Yanıt Açıklaması: A’ (A üssü) sözcüksel olan A (ad) ile öbeksel olan AÖ (Ad Öbeği) arasında başka bir yansıma ulamı olduğunu belirtir. Yani bu ulam, sözcüksel ve sonuncul öge olmadığı gibi en üstteki tüm bileşenlerin ana budağı olan öge de değildir. Yani, X’in herhangi bir sözcük türü olduğu durumda baş sözcüksel öge olarak X’tir ve ağaçtaki en üst yansıma XÖ olarak etiketlenir. Ancak X ve XÖ arasındaki her tür yansıma X’ (X üssü) olarak etiketlenir. X’ içinde bir başka X’ bulundurabilir, yani özyinelemelidir yani A’ içinde A’ bulunabilir. Soruda verilen ağaçtaki yapı özyinelemelidir ve özyineleme insan dillerinde ortak bir özelliktir. Doğru yanıt A’dır.

Yanıt Açıklaması: Ad Tümceciğinde özne ve yüklem olması gerekir ve bu isim olarak kullanılmış olmalı. Bu durum A seçeneğindeki “beğendiği yalanı”nda kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Özne, ruhsal durum deneyimleyen bir öge de olabilir.

Yanıt Açıklaması: Gerçek dünyadaki nesnelerden kastedilen, bireyler (dilde tipik olarak özel adlar ve cins adlarla ifade edilir), nitelikler (dilde tipik olarak sıfatlarla ifade edilir), durumlar ve olaylardır (dilde tipik olarak eylemlerle ifade edilir).

Yanıt Açıklaması: Açık sarı kitap iki anlam taşımaktadır ve her biri verilen gösterimlerde modellenmektedir. Yani, her iki çözümleme de doğru olup farklı anlamları ifade etmektedir. Açık sarı (renkli) kitap anlamı (i)’ deki, (kapağı) açık, sarı (renkli) kitap anlamı ise (ii)’ deki gösterimde modellenmiştir. Doğru cevap D’ dir.

Yanıt Açıklaması: Verilen örnek iki bağımsız tümce içerdiği için birleşik tümce örneğidir.

Yanıt Açıklaması: Geleneksel olarak sözdizimde yanulam çerçevesi köşeli ayraç içinde temsil edilir. İçindeki çizgi söz konusu sözcüğü, burada eylemleri gösterir. Eylem öncesinde veya sonrasında bir şey olmaması; yanulamlama çerçevesinin boş olduğunu, yani geçişsiz eylem olduğunu, yani nesne almadığını göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: Tümcedeki garipliğin nedeni “ağlayan kapı” sözcük grubundan kaynaklanmaktadır çünkü “kapı” sözcüğünün anlamını oluşturan özellikler kümesinde “ağlama” gibi bir özellik bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu gariplik, anlamsal özellikler kuramı ile açıklanabilir.

Yanıt Açıklaması: Richard Montague (1970) anlambilimin temel hedefinin (belirli koşullar altında) bir tümcenin ‘doğru’ olmasından ne anladığımızı göstermek olduğunu ve ikincil hedefinin gerektirim kavramını açıklamak olduğunu söylemiştir.

Yanıt Açıklaması: Bir tümcenin temel ögeleri özne ve yüklemdir. 'Bu adamın sayısız şampiyonlukları var.' tümcesinin öznesi bu adamın , yüklemi ise sayısız şampiyonlukları var öbeğidir. Bundan dolayı bu iki budak, üst budak olan bütün cümleye bağlıdır ve kardeştirler. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: iyi, kötü, değerli, mükemmel sözcükleri değer bildiren sıfatlardandır.