Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: Sıfat ve belirteçler niteleyici olarak da adlandırılırlar. Sözdizimsel özellikleri bakımından, niteleyiciler, doğaları gereği, öbek ve tümcelerin yan ögeleri olan açık küme sözcükleridir. A, B, C ve D seçeneklerinde sıfatlar ve belirteçler var iken E seçeneğinde yoktur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Çekim ekleri eklendiği kelimenin anlamını değiştirmez. Çekimekleri yeni kelimeler türetmeye yarayan ekler değildir; yani bu ekler kelimenin anlam ve türlerini değiştirmeyen eklerdir. Dolayısıyla B seçeneği haricindeki diğer seçeneklerde çekim eki kabul edilen hal, iyelik, çoğul vb. işlevler veren ekler bulunmaktadır. Örneğin A seçeneğinde 'yer-de' kelimesi bulunma hal eki görülmektedir. C seçeneğinde ise yine 'bugün-ün" 'rüzgar-ı-(n)-da' kelimelerinde hem isim tamlaması olarak kullanılan iyelik ekini hem de yine ismin bulunma hal ekini görüyoruz Ayrıca parantez içindeki sesi de kaynaştırma harfi olarak görmekteyiz. D seçeneğindeki 'hayal-in-de-ki' ve 'su-(y)-a' kelimelerinde de yine isim tamlamasındaki tamamlan işlevi olarak '(senin) hayalindeki' ve yönelme hali olarak da 'suya' kelimesini görüyoruz. E seçeneğinde ise 'göz-(i)-le' sözcüğünün edat olarak kullanıldığını görüyoruz. Burada verilen kelimeler ve işlevleri çekim ekleri sayesinde olmuştur. Fakat B seçeneğindeki hiçbir kelime çekim eki almamıştır, aksine bazıları türetilmiştir. Örneğin, kanat ad sözcüğü -lan türetim ekini almış ve isimden artık kanatlanmak eylemine dönüştürülmüştür. Benzer şekilde aç-mak fiilinden edilgen hale getirilmiş bir aç-ıl-mak sözcüğü türetilmiştir. Daha da basit halde bize göz kırpan son-suz, büyü-lü türetilmiş kelimeler de mevcuttur. Fakat hiçbir çekim eki yoktur. Cevap bu yüzden B'dir.

Yanıt Açıklaması: -lar ve -ler birbirlerinin yerine kullanılan değil birbirlerini tamamlayan biçimciklerdir: -lar olmasaydı baş , kız, kol, kuş sözcüklerinin çoğulu yapılamayacaktı.

Yanıt Açıklaması: Görülebilir somut bir karşılığı olmayan biçimbirimler vardır. Bunlar sıfır biçim olarak anılırlar. Boş biçimler, biçimbirim karşılığı olmayan birimlerdir. aynı biçim, farklı biçimbirimleri gerçekleştirmek için kullanılabilir. Buna da Alaşım biçimler denmektedir. Doğru seçenek A' dır.

Yanıt Açıklaması: Bazen aynı biçim, farklı biçimbirimleri gerçek- leştirmek için kullanılabilir. O¨rneğin, İngilizcede talks ‘konuşur’ sözcüğüneki [-s] biçimi iki bilgiyi birden barındırır: üçüncü tekil şahıs ve geniş zaman. Bu yüzden de bunlara alaşım biçimler denmektedir.

Yanıt Açıklaması: Sözdizimsel açıdan hiçbir hata olmayan bu cümle, anlamsal olarak kabul edilemez. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Çekimsel biçimbilim çıktıları dizgisel, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak rastlantısal olarak nitelendirilebilir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İşlevsel (görevli) sözcükler sözcelere anlamsal katkılarda bulunmazlar ve bu yüzden bir iletişimsel değer taşımazlar. Bunun yerine tümce parçaları arasında ilişkiler kurarak bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler. C¸oğunluğu çekim almayan bu sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sınıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı kümelerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandırılırlar.

Yanıt Açıklaması: Dili oluşturan yapısal birimleri ve bunların düzeylerini şöyle gösterebiliriz; Anadili konuşucuları, dillerindeki öbekleşme kurallarını ve bu öbeklerin tümce içinde dizilişlerini bilirler, başka bir deyişle, dillerinin sözdizim kurallarını içselleştirmişlerdir. Dilin en temel özelliklerinden biri, dillerde tümce sayısının sonsuz olmasıdır. Bir dilde üretilebilecek tümcelerin hepsini sıralamak olanaksızdır, çünkü dil yaratıcıdır. Konuşma sırasında konuşucular daha önce hiç kurmadıkları ve başkaların-dan duymadıkları tümceler kurarlar. Hiç bir öğesini ya da öğelerin sıralanışını değiştirmeden tekrarladığımız çok az tümce vardır; anadili konuşucuları hangi yapı-ların aynı anlama geldiğini, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olduğunu, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olmadığını bilirler. Anadili Türkçe olan birisi Biz çamaşırları yıkadık ile Çamaşırlar yıkandı tümcelerinin her ikisinin de dilbilgisel olduğunu ve bunların aslında aynı eylemden bahsettiğini, birbirlerinden yalnızca yüzeysel yapıda farklı olduğunu anlar. Anadili konuşucuları aynı zamanda hangi yapıların dilbilgisel olduğunu hangi-lerinin dilbilgisidışı olduğunu bilir. Anadili konuşucuları, konuştukları dilde bir yapının dilbilgisel olup olmadığına dair dilbilgisellik değerlendirmeleri yapabilirler. Türkçe konuşucuları, *Biz dilbilim çalışıyorum gibi bir tümcenin dilbilgisel olma-dığını bilir; özne ile eylem üzerindeki kişi eki uyumlu değildir. Aynı şekilde, ana-dili Türkçe olan bir konuşucu *Kitap ilginç bir okudum gibi bir tümce kurmaz çün-kü burada sözcüklerin dizilişi Türkçenin kurallarına aykırıdır. Türkçede niteleyiciler, niteledikleri addan önce gelirler. Buna göre anadili Türkçe olan bir konuşucu yukarıda ifade edilmek istenen tümceyi İlginç bir kitap okudum olarak kurar. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Biçimbilimsel ölçüt , sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıf­landırır. Ekler anlam ve görevlerine göre türetim ve çekim ekleri olarak iki grupta toplanır. Öyleyse, sözcük sınıflandırmalarında türetim­sel ve çekimsel ölçütler biçimbilimsel ölçütün alt ulamları olarak karşımıza çıkar. Ancak, türetimsel süreçler çekimsel süreçler kadar işlek olmadıkların­dan, sözcük sınıflandırmalarında çekimsel süreçler kadar güvenilir bilgiler sağlamazlar. Yalnız, olduk­ça işlek olan bazı türetim ekleri bu genellemenin dışında tutulabilir. Çekim eklerinin işlekliği, çe­kimsel ulamların bir sözcük sınıfının tüm üyeleri­ne atanabilmesindan kaynaklıdır. Yani, bir sözcük sınıfının bütün üyeleri, bulundukları sınıfa ilişkin bütün çekimlere girerler ve aynı çekimsel süreçler­den geçen bu sözcükler aynı sınıfın üyeleri olarak gruplandırılırlar. Örneğin, Türkçede evde, denizde, okulda kurallı iken *gitte, *gelde, *uyuda kuralsızdır. Benzer şekilde gidiyor, geliyor, uyuyor kurallı iken *eviyor, *deniziyor, *okuluyor kuralsızdır. Öyleyse, bu sözcükler iki farklı alt ulam oluşturmaktadır: – de alanlar (adlar) ve –iyor alanlar (eylemler). Verilen örnekte de adların taşıdığı çekimsel kategorilerden biri olan sayı çekimi dikkate alınarak bir sınıflandırma yapılmaktadır. Bu da biçimbilimsel bir süreçtir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Kuralcı Dilbilgisi: Dil öğretmenleri ve öğrenciler için dilbilgisi nasıl konuşmamız gerektiği konusunda bize yol gösteren kurallardır. Kuralcı dilbilgisi bize kullandığımız dilin doğru ya da yanlış olduğunu ve belli bir ses, yapı ve anlamı ne şekilde kullanmamız gerektiğini reçete halinde söyler. Örneğin, Türkçenin iyi ve düzgün kulla­nılmadığına ilişkin yakınmalar, Türkçenin yabancı dillerin boyunduruğu altına girerek bozulduğuna değin görüşler, bir yapının belli bir şekilde kullanılması gerektiği konusundaki ısrarlar, doğru /yanlış yargıları hep kuralcı dilbilgisi yaklaşımına örnektir. Kuralcı dilbilgisi, iyi eğitim almış konuşucuların konuştukları dilin özelliklerini savunur ve dilin bu şekilde konuşulması gerektiğini vurgular. Kuralcı dilbilgisi, konuşuculara neyin doğru ne­yin yanlış olduğunu söyler. Böylelikle daha doğru konuşmanın / yazmanın mümkün olduğu görüşü­nü savunur. Doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup türetim eki vardır.

Yanıt Açıklaması: Bu sözcük, çekim eki almadığı için gövde, türetim eki aldığı için de kök olamaz; tabandır.

Yanıt Açıklaması: Soru 5’ teki şema, temizleyici sözcüğünün üç aşamalı bir süreçten geçerek türetildiğini göstermektedir. İlk aşamada bir sıfat olan temiz, -le sonekini alarak bir eyleme; ikinci aşamada ise birinci aşamanın çıktısı olan temizle, -yici sonekini alarak başka bir ada dönüşmektedir. Bu aşamanın çıktısı olan temizleyici de, üçüncü aşamada -lik sonekini alarak yine bir başka ada dönüşmüştür. Sözcük parçalarının birbirleriyle olan bağları ve bu bağların hangi sırada oluştuğunu gös­termek için aşağıdaki gibi köşeli parantezler kullanılarak ayraçlama yoluna da gidilebilir: Birinci aşama             : [[temiz] le] yicilik İkinci aşama              : [[temizle] yici] lik Üçüncü Aşama           : [[temizleyici] lik] Üç aşamalı gösterim   : [[[[temiz]le]yici] lik] Doğru cevap A’ dır.

Yanıt Açıklaması: Dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilke nedensizliktir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Durum adsıl, zaman çatı görünüş eylemcil, uyum ise hem adsıl hem de eylemcil bir ulamdır. Adlarda iyelik, eylemlerde özne ve eylemin kişi ve sayı bilgisini kodlar.

Yanıt Açıklaması: Chomsky, edinç ve edim kavramlarını, 20. yüzyıl başlarında yaşamış olan modern dilbilimin kurucusu olan İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure’ün soyut “langue - yeti” ve somut olan “parole - söz” kavramlarının ayrımından esinlenerek önermiştir. Doğru seçenek A' dır.

Yanıt Açıklaması: Sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarına verilen ad Biçimbirim'dir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Geçişsiz devinimli eylemlerinin edilgen çatıda kullanımı da dünya dillerinde yaygınlıkla rastlanan bir durumdur. Böyle geçişsiz eylemlerle yapılan ancak öznesinin göndergesi olmayan edilgenlik edensiz (kişisiz) edilgen, geçişli eylemlerle yapılan ve öznesinin bir göndergesi olan edilgenlik ise edenli edilgen olarak adlandırılır. Verilen örneklerde geçişsiz eylem yalnızca A şıkkında mevcuttur ve dolayısıyla edensiz edilgen içermektedir.

Yanıt Açıklaması: Büyütme, kısaltma, indirgeme ve karma özkaynaklarla sözcük yapma, ödünçleme ise yabancı kaynaklarla sözcük yapmaya örnektir. Doğru cevap A'dır.