Çağdaş Türk Edebiyatları 2

Yanıt Açıklaması: 20. yüzyılın başından itibaren ortaya çıkmaya başlayan yeni edebî türler arasında tiyatro eserleri de göründü. Kazak Sovyet edebiyatının oluşmaya başladığı bu yıllarda B. Maylin, İ. Cansügirov, S. Mukanov gibi yazarlar roman ve şiir ile birlikte tiyatro eserleri de yazdı- lar. 1929 Aralık’ta yapılan Kazakistan Ölkelik Parti Komitesi’nin düzenlediği toplantıda ti- yatro meselesi tartışıldı. Sosyalist gerçekçiliği gösteren, yeni devri öven piyesler yazılma- sı tavsiye edildi. Daha evvel yazılmış olan piyesler bu şekilde sahnelenmeye başladı. Me- sela, B. Maylin’in “Maydan”, İ. Cansügirov’un “Kek”, K. Bayseyitov ile C. Şanin’in “Tartıs” adlı piyesleri sahnelendi.

Yanıt Açıklaması: Bu devirdeki şairlerin ana teması, sosyal adaletsizliktir. Fakat bu konuya her şair, kendi tercih ve yöntemiyle yaklaşmıştır. Şairlerin teması sadece sosyal adaletsizlik değildir. Onlar, insanlık, hamiyet, iyi ahlâk, çalışkanlık, yurt (halk) için dertlenme, sevgi, nasihat gibi temaları da işlemişlerdir. Şairleri bu temalarda yazmaya sevk eden şey, gerçek hayat tablolarıdır. Şairler, buradan hareketle hem yaşanılanları terennüm etmekte hem de söz konusu olaylara dayalı fikir ve ideallerini genelleştirmektedirler. Bu dönem şairleri şiirlerinde Rus devleti sevgisine ilişkin eserler vermemişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Armiya Nimşehit medrese yıllarında Envâru’l-Huda/Ha?i?at Nurliri adlı kasidesini yazar ve bu eserle meşhur olur.

Yanıt Açıklaması: Çağatay dilinin Maveraünnehir’den İdil-Ural’a, Horasan’dan Kaşgar’a kadar geniş bir coğrafyada yaşayan Türklerin müşterek edebî dili hâline gelmesinde Ali Şir Nevai’nin rolü büyüktür.

Yanıt Açıklaması: Sart: kervanbaşı ve tüccar anlamlarındaki Sanskritçe kökenli bu kelime Farslar tarafından Orta Asya şehirlerinde yaşayan tüccar ve zanaatçıları tanımlamak için kullanılmıştır. Çarlık Rusya sömürgeciliği döneminde bugünkü Özbekistan sınırları içerisinde yaşayan tüm Türk halklarına Ruslar tarafından Sart adı takılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Möhemmetselim Ömötbayev’in en önemli eseri “Yadkar” (Hatıra) adlı eseridir. Bu eserde yazarın makaleleri, tarihî notları ve seyahat bilgileri, seyahat esnasında yaşadıkları ve de şiirleri yer almaktadır. Yadkar’da yer alan makaleleri, onun eğitime yönelik fikirlerini içermektedir. Başkurt ve Tatarları sözünü ettiği Avrupa ilmi ile tanıştırır.

Yanıt Açıklaması: Kırgız Türkçesi ile yazılan ilk eser 1911’de çıkan Moldo Kılıç Şamırkanuulu’nun Zilzala adlı ırlar kitabıdır.

Yanıt Açıklaması: 1920’li ve 1930’lu yıllarda Kırgız Edebiyatı, Sovyet rejimine uygun bir edebiyat meydana getirir. Halkların kardeşliği, Ekim ihtilâlinden sonra Kırgız Türklerinin siyasi ve sosyal alanda kaydettiği gelişmeler, toplum yararı için fedakârlık gösterme, feodal bağlardan ve burjuva geleneklerinden kurtuluş belli başlı temalardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Kırgız Türkçesi ile yazılan ilk eser 1911’de çıkan Moldo Kılıç Şamırkanuulu’nun Zilzala adlı ırlar kitabıdır.

Yanıt Açıklaması: 1920’li yılların ortalarında ve 30’lu yılların başlarında Karakalpak edebiyatında yeni ve genç Karakalpak drama sanatçıları ortaya çıkar. Karakalpak Sovyet drama sanatının öncüleri, Kasım Evezov, Seyfulğabit Mejitov ve A. Ötepov olmuştur. Bu yazarlar, 1923-1934 yılları arasında Karakalpak halkının hayatından ilham alarak birçok piyesler yazdılar. [K. Evezov’un “Tilek Jolında” (Dilek Yolunda), S. Mejitov’un “Ernazar Alaköz” (Ernazar Ala- göz), “Soñğı Selteñ” (Son Hareket), “Bağdagül”; A. Ötepov’un “Teñin Tapkan Kız” (Dengini Bulan Kız), “Boyavşı Vekil” (Boyacı Vekil / Temsilci), “900 gramm” piyesleri sayılabilir]. Bu gelişmenin temelinde 1920’li yılların ortalarında Karakalpak tarihinde ilk kez millî tiyatronun kurulmasının etkisi inkâr edilemez. Bu yıllarda, heveslilerden oluşan tiyatro dernekleri temelinde ortaya çıkan “Tañ Nurı” (Tan Nuru / Sabah Işığı) tiyatro topluluğu, ilk Karakalpak tiyatrosunun doğuşuna zemin hazırlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Atacan Abdalov (1856–1927) Türkistan’daki ilk mahallî matbaacı olarak bilinir. Ab- dalov, Rus tüzem mektebinde okumuş, Rus dilini çok iyi öğrenmiş mahalli aydınlardan idi. O’nun Hive’de 1874’te açtığı litograf matbaası 1910 yılına kadar çalıştı.

Yanıt Açıklaması: Doğu Türkistan Uygur ağızları üç gruba ayrılır. Bunlar; 1. Merkezî ağız grubu (Ürümçi, Kumul, Turpan, İli, Kaşgar-Atuş, Tarım ağızları). 2. Hoten ağız grubu (Guma, Karikaş, Elçi, Lop, Keriye ağızları). 3. Lopnor ağız grubu (Dö?kotan, Kara ve Miren ağzı).

Yanıt Açıklaması: Makal, kısa fakat imajı okura bırakmadan tamamlayan, terbiye verme amacında kullanılan atasözlerine denilir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: 1920’li yılların ortalarında ve 30’lu yılların başlarında Karakalpak edebiyatında yeni ve genç Karakalpak drama sanatçıları ortaya çıkar. Karakalpak Sovyet drama sanatının öncüleri, Kasım Evezov, Seyfulğabit Mejitov ve A. Ötepov olmuştur. Bu yazarlar, 1923-1934 yılları arasında Karakalpak halkının hayatından ilham alarak birçok piyesler yazdılar.

Yanıt Açıklaması: Lozan Antlaşması’ndan sonra Batı Trakya’da yazılı basın yeni ve sansürlü bir döneme girdi. 1923 yılında yapılan ilk genel seçimde ilk Türkçe Zaman adlı gazete İskeçe’de 3-4 sayı yayınlandı. Son yıllarda Türkçe şiir, öykü, deneme, tarih ve çocuk kitaplarının sayılarının artmıştır. 20. yy. başlarında yayın hayatına giren “Çocuk Bahçesi” adlı dergi Türk edebiyatının gelişmesinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Lozan Antlaşması’ndan sonra Batı Trakya’da yazılı basın yeni ve sansürlü bir döneme girdi. 1923 yılında yapılan ilk genel seçimde ilk Türkçe Zaman adlı gazete İskeçe’de 3-4 sayı yayınlandı. Devamla İmdat, Cumhuriyet, Yeni Ziya, Trakya Postası, Balkan Yeni Yol Adalet, Yarın ve diğer gazeteler ülkenin siyasi ve ekonomik durumuna göre küçük tirajda da olsa uzun yıllar Batı Trakya’da Türkçe basınyayın hayatını canlı tuttular. Halen Batı Trakya’da “İleri”, “Balkan Postası”, “Birlik”, “Öğretmenin Sesi”, “Gerçek”, “Şafak”, “Yuvamız”, “Rodop Rüzgarı”, “Atılım”, “Adalet”, “Yeni Dönem”, “Mihenk”, “Genç Kalemler”, “Çocuk Dünyası”, gibi gazete ve dergiler yayınlanmaktadır. “Karadeniz” adlı aylık çok sayfalı gazete ise Romanya’da Köstence’de üç dilde: Tatarca-Türkçe-Romence olarak, yayımlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Turfan/Turpan: Uygur Türkçesinin fonetik özelliği gereği (alıntı sözcüklerde f > p gelişmesi) Turpan olarak söylenen Turfan, Doğu Türkistan’da yer alan tarihî bir şehirdir.

Yanıt Açıklaması: Uygurlar, 15. – 20. yüzyıllar arasında islamiyetle birlikte Arap alfabesi kullanmışlardır. 1955’te on yıllık bir süreyle Kiril alfabesi; 1965’te ise Uygur-Latin alfabesi kullanılmıştır. Uygur Türkleri, yüzyıllardır kullandıkları Arap alfabesinden vazgeçmemişler; Arap alfabesi üzerinde bazı değişiklikler yapmak suretiyle 1983’te Arap esaslı Uygur alfabesini kabul etmişlerdir. Bugün Doğu Türkistan/Şincan Uygur Özerk Bölgesi’nde Yeni Uygurcanın fonetik özelliğine göre geliştirilen Arap harfli esaslı Uygur-Arap alfabesi; Kazakistan’da ise Kiril esaslı Uygur-Kiril alfabesi kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Doğu Türkistan çağdaş Uygur edebiyatında beşeri aşk temalı eserler neredeyse hiç verilmemiştir.

Yanıt açıklaması yok