Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları

Yanıt Açıklaması: Simurg/Anka Fars mitolojisindeki ça¤r›fl›mlar›na V. ünitede de¤inilen Simurg/Anka, kad›nla, mu- siki ile, çeng ve di¤er musiki aletleriyle iliflkisi olan efsanevî, mevhum bir kufltur. Muhakkak ki onu putperest devrinin tanr›çalar›na ait sembolik anlaml› mitolojik kufllardan birine veya birkaç›n›n birleflimine do¤ru geriye götürebiliriz. Nitekim Arap rivayetine göre Anka, esatirdeki yar›s› arslan yar›s› kartal olan bir kufltur.

Yanıt Açıklaması: Keykavus’tan sonra İran tahtına geçen, Şehname’nin olağanüstü hükümdarı-Keyhüsrev’dir.

Yanıt Açıklaması: Atatürk’ün yönlendirmesiyle İslamiyet öncesi Türk tarihinin mitoslarından yararlanılarak edebi metin olarak işlenmesi ve bunun Halkevlerinde sahnelenerek topluma aktarılmasını örnekleyen Münir Hayri Egeli’nin eseri Bayönder’dir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Hüsrev, Şirin’e olan aşkı yüzünden dillere destan olmuş, tarihî kişiliği ortadan kalkarak tamamen efsânevî bir karaktere bürünmüştür.

Yanıt Açıklaması: Divan şiirinde ukâb ve nesr adlarıyla da anılan kartal, öncelikle asil, alıcı bir kuştur. Kartalın Divan şiirindeki en yaygın kullanım alanı ise semâvî anlamlarda görülür

Yanıt Açıklaması: Hüdhüd, “çavuş kuşu”, İslâm mitolojisine göre Hz. Süleyman’ın emrinde bulunan kuşlardan biridir. Hz. Süleyman onun vasıtası ile Belkıs’ı bulmuş, Müslüman etmiş ve onunla evlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bizde Ferhad ile şirin hikâyesi olarak bilinen hikâye İranlılarda Hüsrev u şirin olarak bilinir. Bu hikâye içinde adı geçen ve önemli bir süsleme ustası olan Ferhad Türk anlatılarında ön plana çıkmış, Hüsrev unutulmuş hatta olay İran’dan çıkıp Amasya civarına nakledilmiştir. Metinleri anlamada kültürler arası geçişlere dikkat etmek gerekir.

Yanıt Açıklaması: İranlılarda Hürmüz’ün sembolüne benzemektedir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Cemşid’i öldürerek saltanat tahtına oturan efsanevî iran hükümdârı. şehname’ye göre Dahhak’a bir gün şeytan yaklaşır ve omuzlarını öper, bunun üzerine Dahhak’ın omuzlarında iki yılan çıkar, ne yapsalar bu yılanları öldüremezler. . Klâsik edebiyatımızda Dahhâk, büyük bir hükümdar olması, zalimliği, Feridun tarafından yok edilmesi ve özellikle de omuzlarındaki iki yılan sebebiyle zikredilmiş ve onun kıssasına atıfta bulunulan değişik beyitler ortaya konulmuştur.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Birbirinden oldukça farklı bu efsanelere göre ateş, bir kahraman tarafından yeryüzüne getirilmiştir. Ateşi insanlara veren tanrılardır. Yahut insanlar onu tanrılardan çalmışlardır. Ateş; tanrı, tanrıça yahut da tanrının gücünün simgesidir. Bütün bu efsanelerde ortak nokta, ateşte insanüstü bir mahiyet ve özellik görülmesidir.

Yanıt Açıklaması: İki zülfün iki ejder gibi göründüğü içün Orta yirinde lebün mühr-i Süleyman görinür (Necâtî Bey, Divan 194) [Senin örgülü iki saçın birer yılan göründüğü için bu ikisinin ortasında bulunan dudağın Hz. Süleyman’ın mührü gibi görünmektedir.] Efsaneye göre Hz. Süleyman tılsımlı mühre sahip olduğu için bütün hayvanlar ve kuşlar ona itaat etmiştir. Bu beyitte de sevgilinin dudağı yuvarlak şekli dolayısıyla Hz. Süleyman’ın mührüne benzetilmiştir Bu mühürde /yüzükte güçlü bir sihir vardır. Buna ilave olarak Hz. Süleyman’ın yüzüğünü veya mührünü bir ejderhanın beklemekte olduğu bilinir.

Yanıt Açıklaması: Menşei Mezopotamya’daki daha eski devrelere uzanmakla birlikte, bilhassa Asur devrinden beri fırtına ve gök gürültüsü, yağmur, aynı zamanda bitki ve bereketlilik tanrısıyla özdeşleşen güneş tanrısının, dolayısıyla tanrının yeryüzündeki temsilcisi olan hükümdarın da sembolü olan kuş Hüma kuşudur.

Yanıt Açıklaması: Kubbetü’s-Sahra Emevî hükümdarlarından Abdülmelik tarafından H. 70 (691)’de inşa edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Divan edebiyatında Leyli değil Zülf adıyla yılan sevgilinin saçıdır.

Yanıt Açıklaması: Gayesi altın ve gümüş elde etmek olan ilm-i kimya, bu iki madeni elde etmeğe elverişli maddeleri ve madenleri bulmak için, madenlerin ve diğer maddelerin mizaç ve terkiplerini araştırır.

Yanıt Açıklaması: Bütün klâsik İslâm ve Divan edebiyatı şairleri, Arapların Tay boyundan ve meşhur Arap şairi ve reislerinden olan Hatem-i Tay’in cömertliğini bir darb-ı mesel hükmünde kullanırlar ve onun cömertliğini memduhlarının cömertliği ile mukayese ederler.

Yanıt Açıklaması: Geçiş ailesi; dış görünüşü ile çekirdek aile Divan şiirinin yapısını anlamak için onun tarih boyunca gelişen kültürlerden aldığı zenginlikleri bilmek gerekir. Zira Divan şiirinin temelleri ne sadece İslâm medeniyeti dairesi içinde gelişen kültüre ne de Yakındoğu İslâmî klâsik edebiyatının şiir anlayışına dayanmaktadır. Bu temel, İslâmiyet hatta Hristiyanlık öncesindeki Yakındoğu kültürüne uzanmaktadır. Tarih boyunca Yakındoğu’da pek çok devlet kurulmuş, değişik dinler, inançlar gelişmiş ve bu bölgede yaşayan halk bu gelişmeleri eski şekilleriyle birlikte İslâm kültürünün içinde yaşatmış; çoğu kez de eski tasavvurları ve imajları bu kültürün içinde yeniden yorumlamış, onları kendine göre yeniden şekillendirmiş, kültürüne çok renkli ve çok yönlü bir görünüm kazandırmıştır. Aydınlar, yazarlar, şairler arasında genel geçer kabuller olarak varlıklarını sürdüren eski kültür öğelerinin en güzel örneklerine, divan edebiyatında ortak kabuller olarak adlandırılabilecek gelenekli söyleyişlerde rastlanır.