Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı 1

Yanıt Açıklaması: Ahmet Midhat Efendi’nin eserleri içinde en çok tanınmış ve okunmuş, üzerinde en çok inceleme yapılmış eser şüphesiz Felâtun Bey ile Râkım Efendi (1875)’dir. Bu roman, Türk edebiyatında Tanzimat’tan sonra başlayan yanlış Batılılaşmayı konu alan ilk romandır. Yazar, birbirinin zıddı Râkım Efendi ile Felâtun Bey tipleri etrafında son yüzyıl Osmanlı toplum hayatını gerçekçi bir gözle değerlendirme yoluna gider.

Yanıt Açıklaması: Sünbül-zâde Vehbî 1719’da doğan şair, Maraşlı bir ulema ailesi olan Sünbülzâdeler’e mensuptur. Babası Raşid Efendi ve dedesi Maraş müftüsü Mehmed Efendi de eserleri bulunan birer âlimdir. İlk eğitimini Maraş’ta alan Vehbi, daha sonra İstanbul’a giderek yazdığı kasideler ve tarihler sayesinde devrin önde gelenlerinin meclislerine girmiştir. Müderrislikle başladığı memuriyet hayatını kadılıkla sürdüren şair 1809 yılında vefat etmiştir. Şiirleri söz sanatlarının zenginliği bakımından önemlidir. Ayrıca mahallî kelime ve deyişler açısından da çok zengin olan şiirlerinde Nedim ve Sâbit etkisi açıkça görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: 18. yüzyıl sonlarında devrin reisülküttâbı Atıf Efendi, III. Selim’e arz ettiği Müvazene-i Politike adlı layihasında Fransız İhtilali hakkındaki görüşlerini ifade ederken Rousseau ve Voltaire’i “zındık”; eserlerini ise “fısk u fücur cümbüşü” olarak nitelemektedir.

Yanıt Açıklaması: Namık Kemal, bu mektubunu Magosa’da iken yazmıştır. Bu mektubunda eski edebiyata ilişkin eleştirileri içermektedir. Doğru seçenek A’dır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı’ya matbaa, Batı’da bulunup çeşitli kitapların çoğaltılmasına başlanmasından yaklaşık üç yüzyıl sonra girer. U¨lkeye matbaanın geç girmesinde ve baskı işlerinin geç başlamasında çeşitli sebeplerden söz edilebilir. Bunlardan biri kitabın, yazı, cilt, minyatür ve tezhibiyle değerli bir el sanatı olarak görülmesidir. U¨lkedeki okuryazar oranının düşük olması da bunda rol oynar. Cildinden başlayarak diğer işçilik çalışmalarıyla görsel anlamda estetik değer taşıyan kitap, varlıklı ve seçkin kişilerin sahip olabildiği bir meta, yani değerli mal durumundadır. Medreselerde, camilerde, tekkelerde bulundurulan kitaplıklardan sonra kitap, vakıfların kurduğu kütüphanelerde yer almaya başlar. El yazısıyla sınırlı sayıda çoğaltılan kitap, kolay ulaşılan bilgi kaynağı olmaktan uzaktır. Matbaanın ülkeye geç girmesinin bir başka sebebi Osmanlı’nın 15-17. yüzyıllarda parlak dönemlerini yaşamasına rağmen matbaanın önemini kavramakta gecikmiş olmasıdır. Bunda Rönesans’la birlikte Batı’nın içerisine girdiği değişimi anlayamaması, matbaanın ve yayın organlarının kültür ve medeniyet hayatındaki rolünü gereğince görememesi etkili olur. Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kabul edil- mesinin olası bir başka sebebi daha vardır. O da devlet yönetiminin, basın yoluyla doğabilecek muhalefetten çekinmiş olabileceğidir. U¨ç kıta üzerinde geniş bir coğrafyaya sahip olan, farklı etnik grupları bünyesinde barındıran Osmanlı Devleti’nin, basılı muhalefet yoluyla yönetim karşıtı gelişmelere karşı koymakta yaşanacak güçlükleri göze alamadığı söylenebilir. Nitekim 1789 Fransız İhtilali’nden sonra yaygınlık kazanan yayın organlarının yeni düşünce akımlarıyla ülkedeki iç muhalefeti körüklediği, yer yer başkaldırılara zemin hazırladığı görülür.

Yanıt Açıklaması: II. Abdülhamit zamanında ise devrin sosyopolitik yapısı tiyatroya da yansır. Bu dönemde sarayda tiyatroya önem verilir ancak tiyatrolarla ilgili bazı kısıtlamalar getirilir (Sevinçli, 1991, s. 3). Siyasi ve politik koşullar neticesinde bazı eserlere sansür uygulanır. Doğru cevap D dir.

Yanıt Açıklaması: Tanzimat romanının ele aldığı konuları ana hatlarıyla şu başlıklar altında toplamak mümkündür: • Yanlış Batılılaşma • Aşk • Görücü usulüyle evlilik • Köy hayatı • Kölelik • Tarihî dönemlerden seçilmiş kişi ve olaylar • Fen bilimlerine ve tekniğe bağlı gelişmelere dayanan konular Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatında Batı tarzı ilk romanın Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri olduğu kabul edilir.

Yanıt Açıklaması: İnci Enginün, Olcay Önertoy gibi pek çok araştırmacı Ahmet Midhat’ın romanları için çeşitli tasnif denemeleri yapmışlardır. İnci Enginün’ün Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e adlı kitabındaki tasnifinden hareketle onun romanları şöyle bir tasnife tabi tutulabilir:  Aile romanları,  Tarihî romanlar • Macera romanları • Biyografik romanlar • İmparatorluğu oluşturan kavimlerle ilgili Romanlar.

Yanıt Açıklaması: “Bahriye Mektubi Odası hulefasından” Hasan Tevfik Efendi tarafından 1285/1868’de yazılan Hayâlât-ı Dil’de görünürde bir aşk macerası vardır. Mürg-i Dil ile Canan arasındaki konuşmalar ve âşığın (Mürg-i Dil) çektiği ızdırabı sevgilisine anlatmasıyla başlayan metinde, sevgilisi bilinmez bir diyara gidince onun peşi sıra yollara düşen ve bu sırada başından pek çok macera geçen âşığın, sonunda sevgilisine kavuşması hikâye edilir. Yirmi altı bölümden oluşan Hayâlât-ı Dil’de halk hikâyesi kurgusunun kullanıldığı görülür. Fakat birtakım anlatım ve kurgu özellikleriyle halk hikâyesinden ayrılır.

Yanıt Açıklaması: Klasik edebiyat anlayışı içinde yetişen Ziya Paşa, Encümen-i S¸uarâ’nın önemli temsilcilerindendir. Öncelikle o, dönemi içinde çok sayıda şiiriyle klasik edebiyatın dikkatleri üzerinde toplayan temsilcisi olarak belirir. S¸iirlerinin bir kısmında şair, S¸inasi’nin başlattığı çizgide yeni muhtevanın kapısını aralar. Asıl edebî kişiliğini hazırlayan eserlerinde, Âkif Paşa’nın kasidesinde karşılaştığımız huzursuz, memnun olamayan, tereddütler/ikilemler içinde kıvranan, ızdırap çeken dramatik insanın mistik ve metafizik karakterli endişelerini dile getirir.

Yanıt Açıklaması: “Harâbât Mukaddimesi”nde çocuk yaşta halk şiiriyle karşılaştığı bilgisini veren, hatta “Şiir ve İnşâ” makalesiyle halk edebiyatını Türklerin asıl edebiyatı olarak gösteren Ziya Paşa, bu alanda bir türkü kaleme almaktan öteye gitmez. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat romanında kişiler, düz karakterler olarak anlatılmışlardır. Kendi içlerinde önemli değişim yaşamazlar. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Sosyal hayatta hürriyet, eşitlik, kanun hâkimiyeti ve insan haklarının gözetilmesi, bilimsel gelişmeye ve ilerlemeye yol açmıştır. Bu itibarla Türk toplumunun da bu gelişme ve değişmeye ayak uydurması gerekir.” Sadullah Paşa’nın getirdiği bu düşünceler, İbrahim Şinasi’nin rasyonalist/akılcı görüşleriyle benzerlik gösterir. O, kendisinden sonra yetişen Beşir Fuad’la birlikte pozitivist zihniyetin 19. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Şinasi, Osmanlı edebiyat tarihi içindeki mevcut tezkirelerin sonuncusu üzerinde çalışarak objektif ve yeni bir tezkire örneği vermek ister. Şinasi, Fatin Tezkiresi’yle ilgili değişikliklerin neredeyse tamamını 1280 (1864) yılındaki baskıda gerçekleştirmiştir. Şinasi’nin zihniyet ve mahiyet bakımından düzeltmek istediği tezkirede yaptığı değişiklikler, onun Türk nesrinde gerçekleştirmek istediği yenilikleri açıkça göstermektedir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatında Batı tarzında ilk hikâye ve roman, ilk çevirilerden ancak on yıl kadar sonra görülür. Bunlar, Ahmet Midhat Efendi (1844-1912)’nin 1870’te yayımlanmaya başlanan Kıssadan Hisse ile Letâif-i Rivâyat serisinde yer alan uzun hikâyeleri, Şemsettin Sami (1850-1904)’nin 1872-1873’te çıkan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı ile Namık Kemal (1840-1888)’in 1876’da yayımlanan İntibah ve 1880’de baskısı yapılan Cezmi romanlarıdır. Dolayısıyla, doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatının yenileşmesinden çok, zihniyet değişiminde rol oynayan kişilerden biri olan Sadullah Paşa, bir devlet adamıdır. Batı’nın gelişmişliğini ve ileriliğini elçilik görevi vesilesiyle görmüş, Osmanlı’da da değişimin ve gelişmenin gerekliliğine inanmıştır. “On Dokuzuncu Asır” manzumesiyle döneminin aydınlarının bağlandığı yeni dünya gö- rüşünü önemli ölçüde yansıtır. Bu manzumede o, Orta Çağ’ın bilgi birikiminin karşısına Batı’da pozitif bilimlerin ürettiği bilgiyi çıkarır. Böylece Doğu-Batı karşılaşmasında Batı’nın üstünlüğü ortaya konarak girilmesi istenen Batı medeniyetinin bilim ve teknoloji alanındaki cazip yönleri gösterilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bu eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan tercüme ettiği Telemaque’dır.

Yanıt Açıklaması: “Bahriye Mektubi Odası hulefasından” Hasan Tevfik Efendi tarafından 1285/1868’de yazılan Hayâlât-ı Dil’de görünürde bir aşk macerası vardır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Batı’nın 18. yüzyıl aydınlanmacı filozoflarının ve bilimsel gelişmelerin etkisi altında ortaya konan “On Dokuzuncu Asır” manzumesi, dönemin yenilikçi düşünce ve sanat adamlarının zihniyet değişimini yansıtır.