XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Oğuzca, tarihi, coğrafi ve sosyal sebeplerle XIV. yüzyıldan itibaren Azeri (Doğu Oğuzcası) ve Anadolu Türkcesi (Batı Oğuzcası) olmak üzere ayrılmaya başlar.

Yanıt Açıklaması: Klasik Öncesi Dönem, Çağatay yazı dilinin başlangıç dönemidir. XV. yüzyıl başlarından Nevâî’nin ilk divanını düzenlediği 1465 yılına kadarki dönemi içerir. Bu dönem Türkçesi, Harezm-Altın Ordu Türkçesi ile Nevâî dili arasında geçiş özelliği taşımaktadır. Klasik şeklini Nevâî ile bulan Çağatayca ile yazılmış eserlerde Nevâî’nin ilk divanına kadar gittikçe azalan derecede Harezm-Altın Ordu Türkçesi özellikleri yer almaktadır. Bu dönemde meydana getirilen divanlar, tertip bakımından klasik devirdeki kadar gelişmiş değildir. Başlıca temsilcileri Sekkâkî, Mevlânâ Lütfî, Yûsuf Emîrî, Atâî, Haydar Tilbe, Seyyid Ahmed Mîrzâ, Gedâî, Yakînî ve Ahmedî’dir. Bu bilgiden yola çıkarsak Şeybânî’nin bu döneme ait bir şair olmadığı ortaya çıkacaktır.

Yanıt Açıklaması: Yine Yûsuf-ı Meddâh ’ın, dilini tutmanın faziletini ispat ve gelişigüzel söz söylemenin birçok felaketlere sebep olduğunu açıklamak için Farsça olarak kaleme aldığı Hâmûş-nâme isimli bir mesnevisi daha vardır.

Yanıt Açıklaması: Sözü edilen şair, açıköğretim kitabının 50-52 sayfaları arasında hayatı ve eserleri anlatılan Erzurumlu Mustafa Darîr’dir.

Yanıt Açıklaması: Yakînî, Döneminde aristokrat zümre arasında önemli olan okçuluğa ait nesir tarzında yazdığı Ok ve Yaynın Munazarası adlı eseri ile tanınmıştır.

Yanıt Açıklaması: 1472 yılında Nevâî, “Emîr” yani “Dîvân beyi” unvanını aldı.

Yanıt Açıklaması: Şeyyâd Hamza’nın Yûsuf u Zelîhâ’sı, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla nazmedilmiş olup 1529 beyitten oluşmaktadır. Bu dönemde Yûsuf u Züleyhâ kaleme alan şair­lerden biri de hayatı hakkında bilgi bulunmayan Garîb ’dir. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, 2926 beyitten oluşmaktadır Bunların dışında Kadı Darîr, Suli Fakîh, Ahmedî ve Şeyhoğlu Yûsuf u Züleyha yazan diğer şairlerdir. Bunlardan Ahmedî ve Şeyhoğlu’nun eserleri şu an için kayıptır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da mesnevi nazım şekliyle yazılan ilk müstakil Türkçe eserler, XIV. asra aittir. Bu geleneğin ilk müstakil eseri ise asrın başlarında 707/1307 tarihinde Yûnus Emre tarafından kaleme alınan Risâletü’n-Nushiyye’dir.

Yanıt Açıklaması: Mehmet Çavuşoğlu, bu asırda yazılan mesnevileri üç grupta incelemiştir:1. Manzum dinî destanlar, 2. Tekke edebiyatı mahsulleri, Klâsik Türk edebiyatı. Tekke edebiyatı mahsulleri: Bu tip eserler içerisinde en meşhurları Gülşehrî’nin Mantıku’ttayr’ı ile Âşık Paşa’nın Garîb-nâme’sidir.

Yanıt Açıklaması: Germiyanoğulları Beyliği döneminde, Mehmed Bey oğlu Süleyman Şah’ın emriyle Kâbus-nâme ve Marzubân-nâme Türkçeye çevrilmiştir. Cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Hurufilik, Fazlullah-ı Hurufi’nin (ol.1394) kurup geliştirdiği, harflerin sırlarına dayanan batini bir akım. Bu inanca sahip olanlar, varlığı ve yaratılışı harflerle izah etmeye çalışırlar. Arapçadaki yirmi sekiz ve Farsçadaki otuz iki harf ile bütün varlıklar, hatta Kur’an tefsir edilir.

Yanıt Açıklaması: Nesîmî’nin coşkun bir propaganda şairi olarak, pervasız bir şekilde, çekinmeden inandıklarını söylemesi fitneye yol açmış ve kendisinin zındıklıkla ithamına sebep olmuştur. Sonunda derisi yüzülerek öldürülen Nesîmî’nin acıklı durumu onun etrafında menkıbelerin ortaya çıkmasına yol açtığı gibi, edebiyat âleminde de geniş şekilde yer tutmuştur. Şiirlerinde dört büyük halifeden yalnızca Hazret-i Ali ve Âl-i Abâ’ya yer vermesinin de etkisiyle Alevî ve Bektaşîler de onu kendilerinden saymışlardır. Nesîmî, Alevî şairler arasında “Şâh-ı Şehîd” adıyla anılarak saygınlık kazanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Kema^loğlu’nun Ferah-na^me’si, Pi^r Mahmu^d’un Bahtiya^r-na^me’si, Mehmed’in Işk-na^me’si, S¸eyhoğlu’nun Hurşi^d ü Ferahşa^d’ı, Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i, Fahri^’nin Hüsrev ü S¸i^ri^n’i, Hoca Mes’u^d’un Süheyl ü Nev-baha^r’ı, Ahmedi^’nin İskender-na^me’si ve Cemşi^d ü Hurşi^d ’i klasik Türk edebiyatının ilk örnekleridir.

Yanıt Açıklaması: E şıkkındaki Gülşehrî Anadolu sahası şairi olduğu için doğru cevap olamaz. Şeyh İzzeddîn Esferâyânî Farsça şiirlerinde Pûr Hasan, Türkçe şiirlerinde ise Hasanoğlu mahlasını kullanmış Azeri sahası şairidir. Bu nedenle B, C ve D şıkları da elenir.

Yanıt Açıklaması: Hatta Ahmed Fakîh’in Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe ’sinde hece vezniyle ve dörtlük­ler hâlinde yazılmış parçalara da rastlanmaktadır. Bu tavır, şairin millî nazım birimimiz olan dörtlüklere bağlılığını göstermesi bakımından önemlidir. Kadı Darîr tarafından kaleme alınan ve telif mahiyetin­de olan Yûsuf u Züleyhâ ’da, değişik aruz kalıplarıyla oluşturulmuş çeşitli gazeller yer almaktadır. Şeyhoğ­lu Mustafâ ise gazellerin dışında Hurşîd’in ağzından bir terci-bende yer vermiştir. Ayrıca Farsçadan veya başka bir dilden Türkçeye tercüme edilen veya nazire olarak yazılan mesnevilerde de farklı nazım şekilleri kaleme alınmıştır. Hoca Mes’ûd’un Süheyl ü Nev-bâhâr ’ı, Ahmedî’nin Cemşîd ü Hurşîd ’i ve Şeyhoğlu Mustafâ’nın Hurşîd-nâme ’si bu tip eserlerdendir.

Yanıt Açıklaması: Kadı Burhaneddîn, Oğuz Türkçesinin yanında Doğu Türkçesine de hâkimdir. Şiirlerinde, Eski Anadolu Türkçesiyle birlikte Azerî ve Doğu Türkçesinin özellikleri de görülür. Kadı Burhaneddîn, İran şiirine ait mazmunları geniş ölçüde Türk şiirine getirmiş ve sık sık cinas ve tevriye sanatları yaparak Türkçenin dil ve ifade imkânlarından yararlanmıştır. Kadı Burhaneddîn, şiirlerinde daha çok aşktan, şaraptan, eğlenceden hoşlanan realist ve ihtiraslı bir insanın dünya zevklerini, sevgilinin güzellik unsurlarını işlemekle birlikte, tasavvufun düşünce ve mecazlarına da yer vererek, bunları en ince şekilde ele almıştır. Şiirlerinde görülen sevgili, okuyucuyu ve dinleyiciyi ilâhî yöne götüren bir sevgilidir.

Yanıt Açıklaması: Kassâs ve kıssahân kıssa anlatan, meddâh taklitler yaparak hikâye anlatan, muarrif ise tarif ederek etraflıca anlatan demektir. Muallim ise öğretmen demektir ki mesnevi anlatanlara verilen bir sıfat değildir.

Yanıt Açıklaması: Şahruh zamanında Horasan valiliği yapmış olan Seyyid Ahmed, 1436 yılında yazıp Şahruh Mirza’ya sunduğu Ta‘aşşuk-name adlı mesnevisi ile tanınmıştır.

Yanıt Açıklaması: Siyer: Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı manzum ve mensur eserlere verilen isim.

Yanıt Açıklaması: Yakînî: Döneminde aristokrat zümre arasında önemli olan okçuluğa ait nesir tarzında yazdığı Ok ve Yaynıŋ Münâzarası adlı eseri ile tanınmıştır.