XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: 1411 yılında tercüme edilen eserin bugün 9 nüshası bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: Şâhrûh zamanında Horasan valiliği yapmış olan Seyyid Ahmed, 1436 yılında yazıp Şâhrûh Mîrzâ’ya sunduğu Ta‘aşşuk-nâme adlı mesnevisi ile tanınmıştır. Eser, Hocendî’nin Letâfet-nâme ’si tarzında yazılmış olup her mesnevide olması gereken münacat, na’t, dönem padişahının medhi ve sebeb-i te’lif bölümle­rinden sonra gelen on aşk mektubundan ibarettir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Hanlığı döneminde göçebe Türklerin dili olduğu tahmin edilen ve Timurlular zamanında şekillenen Çağatayca yazı dili, klasik şeklini Ali Şir Nevai ile almıştır.

Yanıt Açıklaması: Diğerleri yanlıştır. Cevap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yûnus Emre: Türk edebiyatında ilk Türkçe mesnevi yazıp divan oluşturmuştur. 1307’de aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılan Risâletü’n-nushiyye, tasavvufî ve ahlaki bir mesnevidir.

Yanıt Açıklaması: Gazavât-nâmeler büyük komutanların din uğruna yaptıkları savaşları ve bu savaşlarda gösterdikleri kahramanlıkları anlatan manzum veya mensur eserlerdir. Tursun Fakı’nın “gazavât-nâme” türünde olan ve yaşanmamış bir olay üzerine kurgulanan Cumhur-nâme’sinde, Hz. Ali ile Cumhur arasında olan savaş anlatılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Çağatay sözünün Moğol devletine ve ulusuna ad olarak kullanılması ise Çağatay’ın ölümünden (1242) sonra gerçekleşmişti.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi için XV. ve XVI. yüzyıllara kadar genellikle Türk tili, Türkî til, Türk lafzı, Türk elfâzı, Türkçe, Türkçe til gibi terimler kullanılmıştır. Ali Şir Nevâî, eserlerinde özellikle Muhâkemetü’l-lugateyn ’de Türkî ve Türkçe terimlerini kullanırken, Mîzânu’l-evzân’ da dikkat çeken şu açıklamaya yer ve­rir: “‘Acem şu’arâsı ve Fürs fukahâsı her kaysı uslûbda kim söz ‘arûsı?a cilve ve nümâyiş birip irdiler, Türk tili bile ‘alem sürdüm ve her niçük kâ‘idede kim ma‘nî ebkârı?a zîb ü ârâyiş körgüzüp irdiler, Çagatay lafzı bile rakam urdum” ( Alî-Şîr Nevâyî. Mîzânu’l-Evzân , hzr. Kemal Eraslan, Ankara 1993, s. 11). Böylelikle Nevâî, bu sözleriyle döneminin edebî dili için Çağa­tay lafzı ’nı da kullandığını göstermiştir.

Yanıt Açıklaması: Kul Mes’ûd’un, Aydınoğlu Umur Bey (1309- 1347) adına Farsçadan Türkçeye tercüme ettiği Kelîle ve Dimne, didaktik hayvan hikâyelerinin anlatıldığı bir eserdir. Aslı Sanskritçe olan, ancak daha sonra Farsça ve Arapçaya da çevirilen bu eseri, Türkçeye ilk kez çeviren Kul Mes’ûd’dur.

Yanıt Açıklaması: XIV. yüzyılın başlarında yaşadığı tahmin edilen şairin asıl adı Şeyh İzzeddin-i Esferayani’dir. Türkçe şiirlerinde Hasanoğlu, Farsça şiirlerinde Pur Hasan mahlasını kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’da mesnevi nazım şekliyle yazılan ilk müstakil Türkçe eserler, XIV. yüzyıla aittir. Bu gelene­ğin ilk müstakil eseri ise yüzyılın başlarında 707/1307 tarihinde Yûnus Emre tarafından kaleme alınan Risâletü’n-nushiyye ’dir. Mehmet Çavuşoğlu, bu yüzyılada yazılan mesnevileri üç grupta incelemiştir: Manzum dinî destanlar, Tekke edebiyatı mahsulleri ve Klâsik Türk edebiyatı diye adlandırdığımız edebî ekolün ilk örnekleri olan, yani belli bir kültür seviyesine hitap eden, yüksek zümreyi hedef alan eserler.

Yanıt Açıklaması: Ahmedi^’nin Tervi^hu’l- erva^h ’ı, tıpla ilgilidir.

Yanıt Açıklaması: Hz. Peygamber’in torunu ve Hz. Ali’nin oğlu olan Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişini anlatan manzum ya da mensur esere maktel adı verilir.

Yanıt Açıklaması: Şeyhoğlu Mustafâ’nın biri manzum üçü mensur olmak üzere dört eseri vardır. Bunlardan Hurşîd-nâme manzum, Marzubân-nâme ve Kâbus-nâme tercümeleri ile Kenzü’l-küberâ ve Mehekkü’l-‘ulemâ adlı eserleri mensurdur. Bedâyi’u’s-Sihr fî-Sanâyi’i’ş-Şi’r adlı eser ise Ahmedî’ye aittir.

Yanıt Açıklaması: Şathiye, anlamı kapalı, anlaşılması şerhe muhtaç şiir demektir. Zâhirde saçma görülen, fakat şerh ve tahlil edildiği zaman anlamlı olduğu anlaşılan manzumelere verilen isimdir. Cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Şeyyâd Hamza’nın Eserleri: 1. Yûsuf u Zelîhâ: 2. Dâstân-ı Sultân Mahmûd 3. Ahvâl-i Kıyâmet 4. Mi‘râc-nâme 5. Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhisselâm 6. Şiirler: Şeyyâd Hamza’nın farklı mecmualarda on altı şiiri vardır.

Yanıt Açıklaması: Nevâî’nin şöhreti, yalnız Çağatay alanı içerisinde kalmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Şeyyâd Hamza’nın Yûsuf u Zelîhâ’sı, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla nazmedilmiş olup 1529 beyitten oluşmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Kur’an-ı Kerim’i usulüne uygun bir şekilde okumanın kural ve kaidelerinden bahseden ilim veya kitaba tecvit denir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay şiirinin kurucularından sayılan, kasidelerinden XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı anlaşılan Sekkâkî hakkında en önemli bilgiyi veren Nevâî olmuştur. Nevâî’nin Mecâlisü’n-nefâis adlı şairler tezkiresine göre, Sekkâkî, Maveraünnehirlidir ve Timurluların Uluğ Bey zamanında büyük bir şöhrete ulaşmış, hatta saray şairliğine kadar yükselmiştir. Nevâî, Muhakemetü’l-lugateyn adlı eserinde, onun Mevlânâ Lütfî kadar büyük bir şair olmadığı görüşündedir.