XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Özellikler Şeyhoğlu Mustafa'ya aittir. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Kemâloğlu’nun Ferah-nâme ’si, Pîr Mahmûd’un Bahtiyâr-nâme ’si, Mehmed’in Işk-nâme ’si, Şeyhoğlu’nun Hurşîd ü Ferahşâd ’ı, Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i, Fahrî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i, Hoca Mes’ûd’un Süheyl ü Nev-bahâr ’ı, Ahmedî’nin İskender-nâme ’si ve Cemşîd ü Hurşîd ’i bu tür eserlerdendir.

Yanıt Açıklaması: Ahmedî’nin Tervîhu’lervâh’ı, tıpla ilgilidir. Adı yanlışlıkla Tefrîhu’l-ervâh olarak yazılan eser, Emîr Süleymân adına 1403-1410 yılları arasında aruzun “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbıyla ve sade bir dille kaleme alınmış, ancak Emîr Süleyman’ın ölümü üzerine, yapılan bazı ilâvelerle birlikte Sultan I. Mehmed’e sunulmuştur. Tıbbın çeşitli konularına, teşrihe/anatomiye, teşhise ve tedaviye dair geniş bölümler ihtiva eden eser, Ahmedî’nin tıp alanındaki yetkinliğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Yanıt Açıklaması: Ahmedi^ (öl. 815/1412)’nin 808/1405 tarihinde aruzun “fa^ila^tün fa^ila^tün fa^ilün” kalıbıyla kaleme aldığı Tahki^k-i Mi’ra^c-ı Resu^l ’ü, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’ra^c-na^me”dir.

Yanıt Açıklaması: Kadı ve Uğru Destânı Yûsuf-ı Meddâh'ın yazdığı, Reşid zamanında bir kadı ile hırsız arasında yaşananların anlatıldığı, beyit sayısı 250 civarında olan bir mesnevidir.

Yanıt Açıklaması: Klasik Öncesi Dönem: Cağatay yazı dilinin başlangıc dönemidir. XV. yüzyıl başlarından Nevai’nin ilk divanını düzenlediği 1465 yılına kadarki dönemi içerir. 2. Klasik Çağatayca Devri (XV. yüzyılın ikinci ve XVI. yüzyılın ilk yarısı), 3.Klasik Sonrası Devir (XVI. yüzyılın ilk yarısından XIX. yüzyılın sonuna kadar)

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde bazı şairler tarafından çeşitli konularda çift kahramanlı aşk hika^yeleri kaleme alınmıştır. Yu^suf u Züleyha^, Cemşi^d ü Hurşi^d, Süheyl ü Nev-baha^r, Hüsrev ü S¸i^ri^n, Hurşi^d-na^me ( Hurşi^d ü Ferahşa^d ), Işk- na^me ve Gül ü Hüsrev bu tip eserlerdendir.

Yanıt Açıklaması: Destân-ı İblîs, Yûsuf-ı Meddâh’ın 200 beyitlik, Hz. Peygamber ile İblis (şeytan) arasında geçen konuşmayı ve Hz. Peygamberin ümmetine öğütlerini konu alan bir mesnevisidir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi, XIX. yüzyılın sonuna kadar Orta Asya Türk devletlerinde yazı dili, edebî dil ve diplomasi dili olarak kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Fuad Köprülü, Harezm Türkçesinin XIII. yüz­yıldan XIX. yüzyıl Türkçesine kadar kullanılmış olduğunu belirttiği Çağataycayı; 1. İlk Çağatay devri (XIII-XIV. asırlar), 2. Klasik Çağatay devri­nin başlangıcı (Nevâî’ye kadar), 3. Klasik Çağatay devri (Nevâî devri), 4. Klasik devrin devamı (Babür ve Şeybanlılar devri), 5. Gerileme ve çökme dev­ri (XVII-XIX. asırlar) diye beş döneme ayırmıştır. Sonra da, “Çağatayca, kelimenin en geniş manası ile Moğol istilâsından sonra Cengiz çocukları ta­rafından kurulan Çağatay, İlhanlı ve Altın-Ordu imparatorluklarının edebî merkezlerinde XIII-XIV. asırlarda inkişaf eden ve Timurlular devrinde, bil­hassa XV. asırda klasik bir mahiyet alarak zengin bir edebiyat yaratan edebî Orta Asya lehçesidir.” şeklinde tanımlamıştır (Köprülü 1945: 270).

Yanıt Açıklaması: Bu asırda görülen mesneviler daha çok dinî-ahlaki-tasavvufî konulara aittir. Bugünkü bilgilere göre Hz. Peygamber’in hayatı etrafında oluşturulan ve Türklere has olan “mevlid”, ilk defa bu dönemde Ahmedî (öl.815/1412) tarafından yazılmıştır

Yanıt Açıklaması: Fahrî’nin tek eseri, Nizâmî’nin aynı adlı eserinden tercüme edip Işk-nâme adını da verdiği eseri Hüsrev ü Şîrîn mesnevisidir.

Yanıt Açıklaması: Hassan ,Hz. Muhammed’e yazdığı övgü dolu şiirlerle tanınan Arap şairidir.

Yanıt Açıklaması: Vahhabîlik ya da Vehabilik, kökeni Selefilik'e dayanmakla birlikte tam olarak 18. yüzyılda Muhammed bin Abdülvehhâb tarafından kurulmuş olan görüşlerini Hanbeli mezhebinden alan dinî-siyasi hareket (akım) olarak kabul edilir. Osmanlı zamanında toplumda sorun teşkil eden bir akım olarak görülmüştür ve toplum içinde çok karşılık bulamamıştır. Bu nedenle özellikle edebiyata tesir eden Mevlevîlik, Âhîlik, Babaîlik ve Hurûfîlik tarikatlarına göre daha etkisizdir.

Yanıt Açıklaması: Ali Şir Nevâî’nin klasik Çağatay edebiyatının teşekkülünde seçkin bir yeri vardır. Dört Türkçe, bir Farsça divanı, hamsesi, Mecâlisü’n-nefâis adlı şuara tezkiresi, Muhakemetü’l-lugateyn ’i ve sayısı otuzu aşkın çeşitli konudaki eserleri ile başlı başına bir çağı dolduran, ona kendi damgasını vuran bü­yük bir şair, fikir adamı, devlet adamı ve hepsinin üzerinde dil ve ulus arasındaki köprüyü kurmasını bilen bilinçli bir Türk dili savunucusu ve hadimi (=hizmetçisi) idi. Nevâî’nin, Türkçenin birçok yönden Farsçadan üstün bir dil olduğunu savunması ve Türkçe ile de yüksek bir edebiyat meydana getirmenin mümkün olduğunu bizzat eserleriyle ispat etmesi, genç şair­leri Türkçe yazmaya özendirmesi göz önüne alınır­sa, kültür ve edebiyat hayatımızdaki yeri ve hizmeti daha iyi anlaşılır. Nevâî’nin şöhreti, yalnız Çağatay alanı içerisin­de kalmamış, siyasî ve coğrafî sınırları aşarak bütün Türk ülkelerine yayılmış, eserleri her yerde zevkle okunmuş, yüzyıllar boyunca yetişen nice ünlü şa­irleri etkisi altında bırakmıştır.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatında, Ahmed-i Yesevî’den sonra XIV. yüzyıla gelinceye kadar “hoca” lakabı ile anılan ikinci şair Hoca Mes’ûd’dur. Eserlerinden, Arapça ve Farsçayı iyi bildiği anlaşılan şairin, hoca olarak anılması, iyi bir eğitim gördüğünün ve devrindeki ilimlere vâkıf bulunduğunun bir kanıtı olmalıdır. Şeyhoğlu Mustafâ, Kâbus-nâme tercümesinde şairi bu lakaptan başka “emlehu’ş-şu’arâ” ve “efsahu’ş-şu’arâ” gibi lakablarla da anmaktadır. Ayrıca Kenzü’l-küberâ adlı eserinde, “hoca” lakabını anarak, bazı beyitlerine yer vermiştir.

Yanıt Açıklaması: Tecvit, Kur’an-ı Kerim’i usulüne uygun bir şekilde okumanın kural ve kaidelerinden bahseden ilim veya kitap.

Yanıt Açıklaması: Saruhanoğulları Beyliği döneminde, Nâsır-ı Tûsî’nin Bahnâme-i Şâhî isimli eseri, Sultan Yakub bin Devlet adına Türkçeye tercüme edilmiştir. Cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Eserlerinde Türkçe kelimelere, özellikle halk tabiri ve atasözlerine geniş yer veren, Türkçe yazmakla övünen, gayretli ve başarılı bir şair ve yazar olan Şeyhoğlu, gerçek bir söz ustasıdır. Şeyhoğlu’nun daha çok kısa cümleleri kullanması, tercümelerine âdeta telifî eser özelliği kazandırmıştır.

Yanıt Açıklaması: Nesîmî’nin bilinen eserleri, Türkçe ve Farsça Divanları ile Hurûfîlikle ilgili olan Mukaddimetü’lhakâyık ’tır.  Türkçe Divan: Divan ’ın bilinen en eski nüshası 1469 tarihlidir. Divan ’ın 1524 tarihli Kahire nüshasındaki bazı gazellerinde Hüseynî mahlasını kullandığı görülür. Farsça şiirleri, bazı yazmalarda Türkçe şiirlerinin arasında yer almıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.