XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Lütfî’nin yaklaşık 2400 beyitlik Gül ü Nevrûz mesnevisi, Celâleddin Tabîb tarafından 1333 yılında Farsça yazılmış hikâyenin tercümesidir. 1411 yılında tercüme edilen eserin bugün 9 nüshası bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: Gülşehrî, Türk edebiyatında mahlas kullanan ve bunun endişesini taşıyan ilk şairdir. Gülşehrî, bu bakımdan hem Türk edebiyatında ilk hikâye yazarı hem de Farsça eserlerden ilk hikâye tercüme eden şairdir. Nesîmî’nin bilinen eserleri, Türkçe ve Farsça Divanları ile Hurûfîlikle ilgili olan Mukaddimetü’lhakâyık’tır.

Yanıt Açıklaması: Bahsedilen yazar Erzurum'lu Mustafa Darir'dir Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıda hakkında bilgi verilen şâir Seyyid Ahmed Mîrzâ'dır.

Yanıt Açıklaması: Nesîmî şiirlerinde 4 halifeden sadece Hz. Ali’den ve onun ailesinden bahsetmektedir. Alevî soyundan gelip gelmediği bilinmeyen şairin bilinçli olarak bu yola gittiği tahmin edilmektedir. Bu nedenle şairliğinin ilk yıllarında bütün İslam âlemi için önemli bir isim olan Hz. Hüseyin’e ithafen Hüseynî mahlasını kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Mecâlisü’n-nefâis

Yanıt Açıklaması: Klâsik Türk edebiyatı diye adlandırdığımız edebî ekolün ilk örnekleri olan, yani belli bir kül­tür seviyesine hitap eden, yüksek zümreyi hedef alan eserler: Şairler bu tip mesnevilerde, çizdikleri tasvirler, kullandıkları edebî sanatlar, oluşturdukları mazmunlar ve sahip oldukları üsluplarıyla şiir söy­lemedeki becerilerini ve yetkinliklerini göstermeye gayret etmişlerdir. Nitekim mesnevilerde farklı nazım şekillerinin kullanılması, Anadolu’da kaleme alınan başta aşk konulu mesneviler olmak üzere XIV. asırdan itibaren görülmektedir. Hatta Ahmed Fakîh’in Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe ’sinde hece vezniyle ve dörtlük­ler hâlinde yazılmış parçalara da rastlanmaktadır. Klasik mesnevi tertibine uygun şekilde tanzim edilip oluşturulan bu eserler, dinlenmekten daha çok okunmak için yazılmışlardır.

Yanıt Açıklaması: Maktel Hz. Peygamber’in torunu ve Hz. Ali’nin oğlu olan Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişini anlatan manzum ya da mensur eser.

Yanıt Açıklaması: Kadı Burhaneddîn’in Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı “İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât” ile “Tercîhü’ttavzîh” adlı mensur iki eseri vardır. Şiirlerin sayısı 1318’i gazel olmak üzere 1456’yı bulan Kadı Burhaneddîn Divanı, XIV. ve XV. yüzyılda yazılmış en büyük ve en hacimli divandır. Kadı Burhaneddîn, birkaç şiirinde mahlas kullanırsa da, genellikle mahlas kullanmaz. Şiirlerinde, Yûnus Emre ve Âşık Paşa’nın söyleyişlerine benzer beyitler görülen Kadı Burhaneddîn’in, kendinden sonra gelen Ahmed Paşa, Bâkî ve Şeyhülislam Bahâî’nin şiirlerinde etkisi görülür.

Yanıt Açıklaması: Ahmedî (öl. 815/1412)’nin 808/1405 tarihinde aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla kaleme aldığı Tahkîk-i Mi’râc-ı Resûl’ü, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’râc-nâme”dir.

Yanıt Açıklaması: Hurûf-ı mukâta’a, Kur’an’da yirmi dokuz surenin başında yer alan ve telaffuz edilen harflere verilen isim; surelerin başında yer alan elif, lam, mim gibi ayrılmış, münferit harflerdir. Cevap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yûsuf Emîrî’nin başka, Deh-nâme adlı mesnevisi ve Beng ü Çagır adlı münazarası bulunmaktadır. Deh-nâme (On Mektup) adlı eser ise, âşık ile maşuk arasındaki mektuplaşmalardan oluşan mesnevi türü bir eserdir.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyılda Mirza Mehdi Han, Senglah adlı sözluğünde hem lugat-i Türk hem de lugat-i Çağatay terimlerini kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ahmedî’nin (öl. 815/1412) h. 808/1405 tarihinde aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla kaleme aldığı Tahkîk-i Mi’râc-ı Resûl’ü, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’râc-nâme”dir. 497 beyitten oluşan eserin yarısında miraç olayı anlatılmış, diğer yarısında ise temsilî şerhi yapılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Çağatay adı, Cengiz Han’ın ikinci oğlunun adından gelmektedir. Cengiz Han, 1227’de ölümünden önce Türk-Moğol İmparatorluğu’nun topraklarını dört oğlu arasında paylaştırmış ve ikinci oğlu Çağatay’a bu mirastan Isık göl bölgesi, Balkaş gölünün güney-doğusundaki İli ırmağı havzası ile Çu ve Talas bozkırları kalmıştı. Çağatay sözünün Moğol devletine ve ulusuna ad olarak kullanılması ise Çağatay’ın ölümünden (1242) sonra gerçekleşmişti. Çağatay ölmeden önce tahtını torunu Kara Hülâgu’ya bırakmış ve onun 1242-1246 yılları arasındaki saltanatı döneminde Çağatay Hanlığı kurulmuştu.

Yanıt Açıklaması: Hoca Dehhânî en çok mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün veznini tercih etmiştir. Tam yirmi iki şiirde kullandığı bu vezni, mefâilün feilâtün mefâilün feilün, bunu da, feilâtün feilâtün feilâtün feilün vezni takip etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Hayatı hakkında çok az bilgi bulunan Gülşehrî, XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın ilk yarısında Kırşehir’de yaşamıştır. 1250 yıllarında doğduğu tahmin edilen şair, Felek-nâme ve Mantıku’t-tayr adlı eserlerinde Gülşehrî mahlasını kullanır. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Siyer Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı manzum ve mensur eserlere verilen isim.

Yanıt Açıklaması: Behsedilen mensur eser Şeyhoğlu Mustafa'ya ait A şkkındaki eserdir. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Timur’un torunlarından İskender Mîrzâ döneminde yani XIV. yüzyılın sonları ile XV. yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve Türkçe yazmış Çağatay şairlerindendir. Semerkandlı Devletşah’ın Tezkiretü’şşu‘ârâ adlı eserinde şair hakkında şu bilgi verilmiştir: “Fâzıllar ve şâ‘irlerden Mevlânâ Haydar’ın Türk ve Fars dilinde güzel ve derin mazmunlu şiirleri vardır. Şeyh Nizâmî’nin Mahzenü’l-esrâr’ına Türkçe cevap yazmış, Emîrzâde İskender adına adamıştır.” Mecâlisü’n-nefâis’te ise Haydar Tilbe için “Türkîgûy” lakabıyla Türkçe yazdığı bildirilmektedir.