XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Şeyhoğlu Mustafâ'nın Süleyman Şah adına yazmaya başladığı, Süleyman Şah’ın ölümü üzerine 1387 yılında tamamlayarak Yıldırım Bâyezîd’e sunduğu eser Hurşîd-nâme'dir.

Yanıt Açıklaması: Gülşehrî, eserlerinde yer alan hayvan hikâyelerinden dolayı Türk fabl edebiyatının Anadolu’daki ilk şair ve yazarıdır.

Yanıt Açıklaması: Çağatayca, sadece Orta Asya Türk devletlerinde değil Osmanlı sahasında ve Avrupa Rusya’sında Oğuz grubu dışında kalan Müslüman Türkler tarafından da birçok şairin özendiği ve bu dilde eser verdiği klasik bir dildir.

Yanıt Açıklaması: Kadı Burhaneddîn’in Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı İksîrü’s-Sa’âdât fî-Esrâri’l-İbâdât ile Tercîhü’t-Tavzîh adlı mensur iki eseri vardır. Buna göre Türk idarecileri, beyleri içinde ilk divan sahibi olan Kadı Burhaneddîn’dir.

Yanıt Açıklaması: Otuzu aşkın çeşitli konudaki eserleri ile başlı başına bir çağı dolduran, ona kendi damgasını vuran büyük bir şair, fikir adamı, devlet adamı ve hepsinin üzerinde dil ve ulus arasındaki köprüyü kurmasını bilen bilinçli bir Türk dili savunucusu ve hadimi (=hizmetçisi) idi. Bu düşünce ile Türklüğü aydınlatan eserler verdi ve Türkçe için çalıştı. Farsçanın resmî dil olarak hüküm sürdüğü, Fars edebiyatının Molla Câmî ile zirveye ulaştığı ve aydın kesimin Farsça yazmayı meziyet saydıkları dönemde Nevâî’nin, Türkçenin birçok yönden Farsçadan üstün bir dil olduğunu savunması ve Türkçe ile de yüksek bir edebiyat meydana getirmenin mümkün olduğunu bizzat eserleriyle ispat etmesi, genç şairleri Türkçe yazmaya özendirmesi göz önüne alınırsa, kültür ve edebiyat hayatımızdaki yeri ve hizmeti daha iyi anlaşılır.

Yanıt Açıklaması: Tutmacı’nın Aydınoğlu Umur Bey için manzum olarak kaleme aldığı ve tıbbın önemli bir dalı olan sağlıklı beslenme bakımından önemli olan Tabîat-nâme adında küçük bir mesnevisi daha vardır. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, o dönemin yiyecek ve içecekleri ile ilgili bilgiler vermesiyle de dikkate değerdir.

Yanıt Açıklaması: XIV. yüzyılda Azerî sahasında yetişen şairlerden biri de Ahmed b. Veys’tir. Irak’ta İlhanlılardan sonra hüküm süren Türk sülalesi Celâyirlilere mensup olan Sultan Ahmed b. Veys, şair ve sanatkâr bir hükümdardır (1382-1410). Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmış olan Sultan Ahmed’in, Mecmû’atü’n-Nezâ’ir’de bir gazeli bulunmaktadır. Sultan Ahmed’in bu gazelinden, usta bir şair olduğu ve Bağdad’da Celâyirlilerin sarayında Türkçenin edebî dil olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Şairin yedi Farsça divandan oluşan bir külliyatı bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ahmedî’nin Şeyh-i San’ân Hikâyesi, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmış olup 254 beyitten oluşmaktadır. Şeyh Abdürrezzâk’ın menkıbesini ihtiva eden eser, dil, üslup ve vezin yönünden birçok kusuru ihtiva etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Yusuf u Zeliha Seyyad Hamza'nın en büyük eseridir. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: XVII. yüzyılda Ebu’l-Gâzî Bahadır Han ise Şecere-i Türk adlı eserini Türk diliyle yazdığını ve Ça­ğatay Türkçesinden bir kelime bile almadığını şu şe­kilde ifade etmiştir: “Bu târîhni yahşı yaman barçaları bilsün tip Türkî tili birlen aytdım, Türkîni hem an­dak aytıp men kim biş yaşar oglan tüşünür. Bir keli­me Çagatay Türkîsindin ve Fârsîdin ve ‘Arabîdin koş­may men, rûşen bolsun tip.” (Demizon 1871: 37).

Yanıt Açıklaması: Manzum dinî-tasavvufî mesneviler daha çok meclis ve kıraathanelerde okunmak, insanlara hem hoşça vakit geçirtmek hem de çeşitli nasihatler vermek amacıyla oluşturulmuşlardır. Bunlar genellikle Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gibi din büyükleri ile İbrahim Edhem ve Veysel Karânî gibi bazı ünlü sufîlerin hayatları etrafında teşekkül etmişlerdir. Kahramanların Türkleştirilip İslâm öncesi inanç ve geleneklerin yer aldığı bu tür mesneviler, her ne kadar inanç, kültür ve edebiyat tarihimiz yönünden önemli olsa da, edebî sanat ve ifadeler yönünden pek değer ifade etmezler. Çoğunlukla Arap menşeli olup bazısının yazarı belli olmayan Kesikbaş Destanı, Güvercin Hikâyesi, Hz. Alî’nin Cenkleri, İbrâhîm ve İsmâ’îl Destanları, Ejderhâ Destanı, Hatun Hikâyesi, Veysel Karânî ile Suli Fakîh’in Yûsuf u Züleyhâ’sı ve Yûsuf-ı Meddâh’ın Varaka vü Gülşâh’ı bu tür eserlerdendir.

Yanıt Açıklaması: Klasik Çağatayca Devri (XV. yüzyılın ikinci ve XVI. yüzyılın ilk yarısı): 1469-1506 yılları arasında hüküm süren, Herat’ı siyasî merkez olması yanında devrin sanat ve kültür merkezi hâline getiren Hüseyn-i Baykara ile onun himayesinde bulunan Ali Şir Nevâî’nin başlattıkları dönemdir.

Yanıt Açıklaması: Elvân Çelebi’nin tek eseri, Menâkıbü’l-Kudsiyye fî-Menâsibi’l-Ünsiyye isimli mesnevisidir. Türk edebiyatında menkıbe türünün ilk örneği olan ve feilâtün mefâilün feilün vezniyle yazılan mesnevi, 2081 beyittir. Elvân Çelebi bu eserde, büyük dedesi Baba İlyas ve Dede Garkın’dan ve bunlarla ilişki içinde olanlardan söz etmiş, ayrıca dedesi Muhlis Paşa, babası Âşık Paşa ve çevresinde bulunanlar hakkında bilgi vermiştir.

Yanıt Açıklaması: Hassan: Hz. Muhammed’e yazdığı övgü dolu şiir­lerle tanınan Arap şairidir.

Yanıt Açıklaması: Elvân Çelebi’nin tek eseri, Menâkıbü’l-kudsiyye fî-Menâsibi’l-ünsiyye isimli mesnevisidir. Türk edebiyatında menkıbe türünün ilk örneği olan ve feilâtün mefâilün feilün vezniyle yazılan mesnevi, 2081 beyittir.

Yanıt Açıklaması: Şeyyâd Hamza’nın Yûsuf u Zelîhâ’sı, aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla nazmedilmiş olup 1529 beyitten oluşmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yûnus Emre, bir öğüt kitabı olan Risâletü’nnushiyye ’sinde, bütün iyilikleri ve kötülükleri saymış, insanı yücelten ve alçaltan ne varsa anlatmış ve insan olmanın yolunu göstermiştir. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Taşlıcalı Yahya Çağatay edebiyatı şairlerinden değildir.

Yanıt Açıklaması: Yûsuf u Zelîhâ, Şeyyâd Hamza’nın en büyük eseridir.

Yanıt Açıklaması: Garîb-nâme, Fakr-nâme, Vasf-ı Hâl, Hikâye, Kimyâ Risâlesi de Aşık Paşa’nın yazdığı, fakat Garîb-nâme dışında kalmış küçük risalelerdir.