XIV-XV. Yüzyıllar Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Kadı Burhaneddîn’in İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât ile Tercîhu’t-tavzîh’ i, dinî konularda Arapça yazılmış mensur eserlerdir. Cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatında beşerî aşk konusunda yazılmış ilk mesnevi olan Süheyl ü Nev-bahâr, türünün en başarılı örneklerindendir.

Yanıt Açıklaması: Yûsuf Emîrî’nin Divan’ından başka, Deh-nâme adlı mesnevisi ve Beng ü Çagır adlı münazarası bulunmaktadır. Türk edebiyatında afyon ve şarap başlı başına bir konu olarak alınmış ve işlenmiştir. Bu konuyu ele alan şairlerin ilki Yûsuf Emîrî’dir. Eserin adındaki beng ‘afyon, esrar’ ve çagır ‘şarap’ anlamlarına gelir. Şiir ve düz yazı ile karışık olarak münazara şeklinde yazılan Beng ü Çagır’ın Baysungur Mîrzâ’ya sunulduğu dolaylı olarak eserde anlatılmıştır. Alegorik bir tarzda yazılan eserde, “beng” yeşiller giymiş yaşlı bir derviş, “şarap” ise renginin kırmızı olması dolayısıyla, kırmızı giysiler içerisindeki heyecanlı bir genç olarak tanıtılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Hayretü’l-ebrâr (M. Sabir, Hayretü’l- Ebrâr (İnceleme-Metin-İndeks), İstanbul 1961 (İstanbul Üniversitesi, Doktora tezi), Ferhâd u Şîrîn (Gönül Alpay Tekin, Alî Şîr Nevaî. Ferhad u Şirin. (İnceleme-Metin), Ankara 1975), Leylî vü Mecnûn (Ü. Çelik, Alî-şîr Nevâyî. Leylî vü Mecnûn, Ankara 1996), Seb’a-i Seyyâre, Sedd-i İskenderî (Hatice Tören, Alî Şîr Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Ankara 2001) hamsesini meydana getiren mesnevileridir

Yanıt Açıklaması: Ahmedî’nin en önemli eseri olan İskender-nâme, edebiyatımızda bu konuda yazılan mesnevilerin ilk ve en başarılı örneğidir. Eserin aslı Firdevsî’ye dayanmakla birlikte, asıl yazarı Nizâmî’dir. Ahmedî eseri kendine göre ele almış, yaptığı eklemelerle mesneviyi telif duruma getirmiştir. Ahmedî, Nizâmî’nin eserindeki bazı olayları çıkardığı gibi kendisi de yeni motif ve olaylar eklemiştir. İskender-nâme’de Makedonyalı Büyük İskender’in doğu ülkelerine yaptığı seferler ve fetihler efsaneleştirilerek anlatılmıştır. Eser, Mevlid ve Tevârih-i Âl-i Osmân bölümleri ile ayrı bir önem taşır. Bu eserdeki Mevlid bölümü ile Türk edebiyatında mevlid türünün Ahmedî ile ortaya çıktığı görülür.

Yanıt Açıklaması: Seyyad Hamza na't şairi olarak tanınmıştır ve ilk nat örneklerini yazan şairdir.Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Küçük bir öğüt kitabı olan bu eser, 1307’de yazılmış tasavvufî ve ahlaki bir mesnevidir. Mesnevinin başında fâilâtün fâilâtün fâilün vezniyle yazılmış 13 beyitten oluşan bir manzumeden sonra, kısa bir düz yazı yer alır. Yûnus bu eserinde, iyi-kötü, akıl-nefis, cömertlik-cimrilik, sabır-acelecilik, doğruluk-eğrilik, alçak gönüllük-kibir gibi zıtlıkları ele alır ve böylece anlatımına bir çekicilik getirir. Risâletü’n-nushiyye isimli ahlaki bir mesnevisi ve Divan’ı olmak üzere iki eseri bulunan Yûnus Emre, Türk edebiyatında hem Türkçe mesnevisi ve divanı olan ilk şair hem de Anadolu’da başlayan Türk edebiyatında ilk Türkçe divan sahibi olan şairdir.

Yanıt Açıklaması: Süheyl ü Nevbahâr, Farsçadan tercüme edilmesine rağmen, Fars edebiyatında bu isimde bir eser bilinmemektedir. Eserde, Yemen padişahı Bahr’ın oğlu Süheyl ile Çin fağfurunun kızı Nevbahâr arasındaki aşk anlatılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Mirkâtü’l-edeb eseri Ahmedi'ye aittir.

Yanıt Açıklaması: Çoğunlukla Arap menşeli olup bazısının yazarı belli olmayan Kesikbaş Destanı, Güvercin Hikâyesi, Hz. Alî’nin Cenkleri, İbrâhîm ve İsmâ’îl Destanları, Ejderhâ Destanı, Hatun Hikâyesi, Veysel Karanî ile Suli Fakîh’in Yûsuf u Züleyhâ ’sı ve Yûsuf-ı Meddâh’ın Varaka vü Gülşâh ’ı bu tür eser­lerdendir.

Yanıt Açıklaması: “Gel gel görelüm gel görelüm gül görelüm biz Bir nağme getür ortaya bülbül görelüm biz” örneğinde olduğu gibi Kadı Burhaneddîn, şiirlerinde taklidi seslerden ve tekrarlardan yararlanarak vermek istediği mesajı daha kuvvetli hissettirmeye çalışmıştır.

Yanıt Açıklaması: Bugünkü bilgilere göre Hz. Peygamber’in hayatı etrafında oluşturulan ve Türklere has olan “mevlid”, ilk defa bu dönemde Ahmedî (öl. 815/1412) tarafından yazılmıştır. İskender-nâme’ye sonradan eklenen ve “Cihan Tarihi”ne ayrılan ana bölüm içinde yer alan Mevlid’de; Hz. Peygamber’in nurunun peygamberden peygambere geçişi, Abdullah’la Âmine’nin evlenmeleri, Hz. Muhammed’in doğumu, çocukluk yıllarıyla ilgili birkaç olay, peygamber oluşu, Mekke’den Medine’ye hicret edişi, bazı savaşları, miracı ve ölümü hakkında bilgi verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Siyer: Hz. Muhammed’in hayatının anlatıldığı manzum ve mensur eserlere verilen isim.

Yanıt Açıklaması: Fahrî, Şeh-nâme’den özellikle Hüsrev-i Pervîz’in hayatına ait bölümleri almıştır. Çünkü burada Fahrî’yi asıl ilgilendiren tarihî hikâyedir. Bundan dolayı; “Acem dilince düzen düzdi ‘ışkın / Ne cengin zikr kıldı vü ne sulhın” beytiyle Nizâmî’yi tenkit etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Ladikli Mehmed bin Âşık Selmân’ın Keşfü’lme’ânî’si, Şâtıbî tercümesi olup 800/1398 tarihinde yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Eski Özbekçe terimini kullanan Şçerbak, “Eski Özbekçe”yi üç döneme ayırmış; ilk döneme (X-XIII. yüzyıllar) batı Türkçesi (Kıpçak) ve güney Türkçesi ögelerinin girdiği dili, ikinci döneme (XIV-XVII. yüzyıllar) yapay bir yazı dili diye nitelendirdiği Çağataycayı ve üçüncü döneme de (XVII-XVIII. yüzyıllar) yerel ögelerin karışmasından oluşan dili almıştır.

Yanıt Açıklaması: Meclislerde okunan dinî-destanî halk tipi eserlerden olan ve 150 beyitten oluşan Dâstân-ı Vefât-ı İbrâhîm, Kırşehirli veya Kayserili olduğu tahmin edilen İsa’ya aittir. Hz. Muhammed’in, Hz. Mâriye’den olan ve doğduktan bir yıl sonra vefat eden oğlu İbrâhîm için yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ahmedî (öl. 815/1412)’nin 808/1405 tarihinde aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla kaleme aldığı Tahkîk-i Mi’râc-ı Resûl’ü, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’râc-nâme”dir.

Yanıt Açıklaması: Diğerleri Şeyhoğlu Mustafa'ya aittir. Cevap a şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Fakr-nâme, Vasf-ı Hâl, Hikâye, Kimyâ Risâlesi de Âşık Paşa’nın yazdığı, fakat Garîb-nâme dışında kalmış küçük risalelerdir. Mantıku’t-tayr (Gülşen-nâme): Gülşehrî, Gülşen-nâme adını da verdiği bu en büyük ve en önemli eserini, Farsça yazdığı Felek-nâme’den 16 sene sonra 1317’de kaleme almıştır.