Halk Edebiyatına Giriş 2

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyıldan kalan eserlerinden hareketle bu yüzyılda yaşamış belli başlı âşıklar olarak Bahşî, Ozan, Kul Mehmed, Öksüz Dede, Köroğlu, Gedâ Muslu, Çırpanlı, Armudlu, Kul Çulha, Oğuz Ali ve Pir Sultan.

Yanıt Açıklaması: Türk sözlü edebiyatında yer alan seyirlik türler Köy Seyirlik Oyunları, Meddah, Karagöz, Orta Oyunu ve Kukla şeklinde sıralanabilir. Seyirlik türlerin hepsi birer gösteridir.

Yanıt Açıklaması: Türk edebiyatının ilk yaratıcıları olan “kam”lar›n (şamanların), toplumsal iş bölümünün gelişmesiyle ortaya çıkan “ozan”lar ve “baksı”ların (olağanüstü güçlere sahip şiir söyleyen musiki ile sihir ve tedavi yapan hekim, kam) oluşturduğu sözlü edebiyat geleneği, “Ozan-Baksı Edebiyat Geleneği” olarak adlandırılmaktadır. Başlangıçtan İslâmiyetin kabulüne ve yeni edebiyat geleneklerinin ortaya çıkmasına kadar olan dönemin “Ozan-Baksı Edebiyat Geleneği” olarak ele alınması son derece doğru ve yararlıdır.

Yanıt Açıklaması: Ozan-Baksı, Tekke-tasavvuf ve ordu şairlerinden icraya yönelenler kahvehanelerde bir araya gelmiş, farklı tarzların harmanlanmasıyla yeni bir geleneğin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. İkinci Yeni Ece Ayhan’ın öncülüğünde başlayan Cumhuriyet dönemi şiir akımıdır.

Yanıt Açıklaması: Muamma bir ismi işaret eden söz, mısra veya beyittir. Muammalarda genellikle iç ve dış olmak üzere iki anlam vardır. Muamma, âşık toplantılarında, âşıkların sezgi güçlerini, kültürel birikimlerini ve sanatsal yeterliliklerini göstermek ve ölçmek için hazırlanmış ve yazılmış bir bilmecedir. Muamma, âşıklık geleneğinde kendine has bir icra töresine sahiptir.

Yanıt Açıklaması: On iki hikâyeden meydana gelen ve tam adıyla “Kitâb-ı Dedem Korkut Alâ-Lisân-ı Tâife-i Oğuzan” olan Dede Korkut Hikâyeleri’nin bilinen iki yazma nüshası vardır. Birincisi, on iki hikâyeden oluşmaktadır ve Berlin Dresden Kütüphanesi’ndedir. İkinci Dede Korkut yazmasıysa, altı hikâyeden oluşmakta ve “Hikâyet-i Oğuznâme-i Kazanbey ve Gayri” başlığını taşımaktadır. Bu yazma Vatikan kütüphanesindedir.

Yanıt Açıklaması: Kamlar liderlik yaptıkları 15 ile 150 kişilik toplulukların dinî ayinlerini yönetmek, hasta olanlarını iyileştirmek gibi ve ava çıkanların avlarının bol ve bereketli olması için büyü yapmak başta olmak üzere birçok toplumsal görevi üstlenmişlerdi.

Yanıt Açıklaması: Türk anonim halk şiirinin en yaygın, en kısa, en önemli nazım şekli ve nazım türü “mâni”dir. Mâni, duygu ve düşünce yüklü, yarı açık yarı gizli “mana” (anlam) oluşturmak ve iletmek anlamında sanatsal bir iletişim biçiminin adıdır. Mâni, yedi heceli ve dört mısradan oluşan, “aaxa” şeklinde kafiyelenen bir nazım biçimidir.

Yanıt Açıklaması: Şamanizm önceleri anaerkil bir topluluğun diniydi. Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Pir Sultan Abdal ve Kul Mehmet 16., Dadaloğlu, 19., Aşık Veysel ise 20. Yüzyılda yaşamış aşıklara verilen örnekler arasındadır.

Yanıt Açıklaması: Savaş ya da benzeri bir konuyu ele alan âşık bunu isterse ve gücü yeterse ayrı ayrı 8 biçimde ele alabilir. Yukarıdaki örnekte, Sultan Selim’in Mısır seferini anlatan âşık, bir yandan övücü bir tutum sergilerken, diğer yandan seferle ilgili bilgilendirici bir anlatım tutumu kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: XII. yüzyıldan sonra Türk sosyo-kültürel yapısı içinde ortaya çıkan ve onu yönlendiren dinamiklere sahip iki sivil ve sosyo-kültürel kurum vardır. Bunlardan biri “medrese” diğeriyse “tekke”dir. Tekkeler kuruldukları yerlere, büyüklük küçüklüklerine ve işlevlerine göre “dergâh”, “zaviye”, “hangâh”, olarak adlandırılmışlardır.

Yanıt Açıklaması: Karagöz oyunları Giriş, Muhâvere (diyalog), Fasıl ve Bitiş olarak adlandırılan dört bölümden meydana gelir. Geleneğin icra töresine göre Karagöz oynatılmasında bu kısımların yerleri değiştirilemez. Karagöz oyunu başlamadan önce perde kurulur ve perdeye “Göstermelik” denilen “çiçek dolu saksı”, “hayat ağacı”, “fıskıyeli havuz”, “ağaç”, “kalyon”, “zümrüdüanka” gibi sabit olarak duran bir tasvir konulurdu. Göstermelik “nâreke” adlı kamış bir düdüğün öttürülmesiyle birlikte sahneden kaldırılırdı. Bu hareket ve nâreke sesi oyunun başlamak üzere olduğunu işaret ederdi.

Yanıt Açıklaması: Verilen örnekler din ve tasavvuf büyükler hakkında yazılan türleri işaret etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Dede Korkut Hikayelerinin ilki 12, ikincisi 6 hikayeden oluşan iki yazma nüshasından ilki Berlin Dresden Kütüphanesinde, ikincisi ise Vatikan Kütüphanesindedir. Türkiye’de ilk defa 1916 yılında yayınlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Yesevi ve takipçileri iyilikleri emredip kötülüklerden uzak durmayı, insanları iç yolculuğa uygun vasıflarla donatmayı, iman, ahlak ve fazileti tebliğ etmeyi amaçlamışlardır.

Yanıt Açıklaması: Usta-çırak ilişkisi karşılıklı sevgi ve saygıya dayalıdır. Usta kendi tarzını sürdürecek bir meslektaşını yetiştirmenin gururunu yaşar. Çıraksa, tanınmış ve saygı gören bir ustanın yanında yetişmenin gururunu hisseder ve bununla öğünür. Ustasına karşı saygıda kusur etmez. Ustasının şiirlerini ezberler. Ustalaştığında yaptığı âşık fasıllarına ustasından öğrendiği “usta mal›” olarak adlandırılan şiirlerle başlar.

Yanıt Açıklaması: Türkçe kelimelerin kısa hecelerinin vezin gereği uzatılmasıyla ortaya çıkan aruz hatası "imâle"dir.

Yanıt Açıklaması: Koşug, koşmanın ilk biçimi; kojang, Altay Türklerinde şarkı türkü anlamında gelen kelime; ır/yır, Divan_ı Lügat_ı Türk’e göre şarkı, şiir söylemek anlamında bir kelime; küg ise şiirin bestesi ve ezgisi anlamındadır.

Yanıt Açıklaması: Anadolu’nun doğusunda XII, XIII, XIV. yüzyıllarda buraya yerleşip burayı vatanlaştıran Oğuz Türkleri özellikle de bölgede devlet kuran Akkoyunlular arasında yaşananların ozanlarca anlatılarak destan geleneğince işlenip yayıldığına dair düşünceler hakimdir. Korkut Ata adıyla bilinen Dede Korkut bütün Türkistan’da Kıpçak Türkleri arasında da tanınan ve hakkında mitler, efsane, menkıbe ve memoratlar anlatılan mitolojik bir kişiliktir. Dede Korkut gelmiş geçmiş en büyük ve mükemmel ozandır. Bir başka cephesiyle, bu ozan âdeta Oğuz Türklerinin tanrısal olarak görevlendirilmiş koruyucu ruhudur. Dede Korkut Hikâyeleri Türk kültür ekolojisinde yer alan en az iki bin yıllık bir sözlü kültürel geleneğin anlatıcı, dinleyici rol ve işlevleriyle on binlerce emekçinin emeğiyle yarattığı bir şaheserdir.