Çağdaş Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Kalabalık sayıda oldukları için Tatarlar, Başkurtlar, Tuvalar, Yakutlar ana dilde eğitim olanaklarından diğer halklara göre nispeten daha çok yararlanmışlardır. Fakat Çuvaşlar bu kadar şanslı değillerdir. 1930 ‘ lu yılların sonunda Çuvaş özerk cumhuriyetinde Çuvaşçanın devlet dili statüsü kaldırılır. Rusça eğitimde ve kamusal yaşamda Çuvaşçanın yerini alır, Çuvaşçanın kullanım alanı daraltılır, Çuvaşça eğitim veren okullar giderek azaltılır. Çuvaş cumhuriyetinin dışında yaşayan Çuvaşlar için ise ana dillerinde kültürel etkinlik olanakları ortadan kalkar. Sovyet döneminin sonunda kaybolmaya yüz tutmuş diller arasında yer alır.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan Cumhuriyeti Transkafkasya’da yer alır. Komşuları kuzeyde Rusya, doğuda Hazar Denizi ötesinde olan Türkmenistan, güneyde İran, batıda Ermenistan, kuzeybatıda Gürcistan’dır.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan'da 1929-1939 yılları arasında Latin alfabesi kullanıldı. Türkiye ile Azerbaycan’da Latin alfabesinin kullanılması, Sovyet idarecilerin hedefine aykırı idi. Bu sebeple, 1939’da, Sovyetler Birliğine tabi olan bütün Türk cumhuriyetlerinde Moskova’da alınan merkezi^ bir kararla alfabeler bir kere daha değiştirildi ve yeni alfabe Rusların kullandığı Kiril alfabesi temelinde her Türk lehçesi için ayrı ayrı düzenlendi.

Yanıt Açıklaması: Nahçıvan bölgesi, 1918-1920 yıllarında tartışmalı bir alandı. Halkının büyük çoğunluğu Türk olan bu bölge üzerinde İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye hak iddia etmekteydi.

Yanıt Açıklaması: Ağustos 1990'da Ermenistan bağımsızlığı ilan etti ve Karabağ'ı Ermenistan toprağı saydı. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan halkının ana gövdesini Türkler teşkil eder.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 1. başkanı Ayaz Niyazi Mutallibov'dur. (1991-1992)

Yanıt Açıklaması: 12 Ocak 1918’de ilan edilen “Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi”nde “milli egemenlik” kavramı Sovyet iktidarını destekleyen işçi ve köylü kitlesinin egemenlik hakkı olarak yorumlandı.

Yanıt Açıklaması: Tacikistan, 1991’de bağımsız olan Türk cumhuriyetlerinden biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Bağımsızlığını kazandıktan sonra Kazakistan’da Kazakların ve Kazakistan’ın tarihi neredeyse yeniden yazılmıştır. Tarih yazımında yeni yaklaşımlar ortaya çıktı. Sovyetler Birliği döneminde yasaklanan ve araştırılmayan pek çok konu ele alındı. Alaş hareketi, Rusya İmparatorluğu’nun sömürge siyaseti, Rus idaresine karşı Kazak ayaklanmaları gibi konular ele alındı. Bir bakıma Kazakistan Tarihi değil, Kazak halkının tarihi yazıldı. Kazaklar, Rus işgalinden önce yani XVIII. yüzyılda sözlü bir edebiyat ve tarih geleneğine sahipti. Tarih çoğu kez edebiyatla karışık bir halde destanlarda karşımıza çıkmaktadır. Bu konuda ilk çalışmaları Çokan Velihanov yapmıştır. Velihanov, Kazak tarihi, edebiyat ve kültürü hakkında yaptığı çalışmalar ve yayınladığı eserlerle ünlüdür. Ünlü Kırgız destanı Manas’la ilgili akademik anlamdaki ilk çalışmayı da o yapmıştır.

Yanıt Açıklaması: C¸arlık Rusyası ile Kaçar Hükümeti (İran) arasında imzalanan 12 Ekim 1813 ta- rihli Gülistan Anlaşmasıyla Kafkasya’nın güneyi İran, kuzeyi ise Rus çarlığı arasında bölüşülmüştür.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan’da Sovyet iktidarı ülkedeki mevcut sistemi ortadan kaldırdı; iki yıl boyunca elde edilen kazanımların birçoğunu yok etti. Mehmet Emin Resulzade ve diğer birçok Azerbaycanlı Türk aydın ve siyaset adamı yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Kaçamayanlar ise büyük baskılara maruz kaldılar. Azerbaycan Ordusu’na mensup askerlerin bir kısmı Anadolu’ya geldi ve Kurtuluş Savaşına katıldı. Komünizmin özel mülkiyete karşı olması nedeniyle Bakü’de oluşan ve petrole dayalı burjuvazi bir anda yok edildi. Dolayısıyla onların desteklediği kültürel ve ekonomik yapılar da sona erdi. Bağımsızlığın bir anda sona ermesi ve gelen rejimin sert yapısı yüzünden, Nahçıvan’da ve başka yerlerde isyanlar çıktı; bu ayaklanmalar birkaç yıl devam etti. Tartışmalaı alanlardan Zengezur 1923 yılında Moskova tarafından Ermenistan’a verildi. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Ekonomide yeniden yapılanma ( perestroyka ) ve toplumsal hayatta açıklık ve serbestlik ( glasnost ) politikaları, ülkedeki yolsuzlukların ve verimsizliğin önüne geçmek için olsa da, milli ve kültürel değerler hesaba katılmadığı için başarısız olmuştur. Bunun yanı sıra dünyadaki ekonomik çalkantılar, milliyetçi hareketler cumhuriyetleri birleştirmekten uzaktır.

Yanıt Açıklaması: Tek ve birleşik Türkistan fikri Mir Sayid Sultangaliyev’e aittir. Ancak bu fikir Sovyet yönetimi tarafından kabul görmemiştir. Hâlbuki halkların tümü, özerk olma hatta bağımsız olma düşüncesiyle birliğe katılmışlardır. Bunda Lenin’in halkların kendi kaderlerini tayin etme hakkı sözü önem taşımaktadır.

Yanıt Açıklaması: Pişeverî 12 Aralık 1945 günü Azerbaycan Milli Hükümetini kurar. Resmi dilin Türkçe olduğunu ilan eder; Tebriz’de bir üniversite kurar; ziraat, sanayi, toprak reformu alanlarında önemli adımlar atar. Rusların petrol işletme hakkını elde ederek İran’dan çekilmeleri üzerine desteksiz kalan Pişeverî Hükümeti, Türkiye’den de aradığı desteği bulamaz ve Aralık 1946’da Amerikalıların desteğiyle başlatılan çok büyük bir askerî harekât sonucu kurduğu hükümet dağılır.

Yanıt Açıklaması: Kazakistan zengin yer altı kaynaklarına sahip olduğu için ekonomi gelişmiştir, ekonomi çökmemiştir.

Yanıt Açıklaması: Sovyet yönetimi 1920 ‘ li yıllarda ülkedeki bütün halkları komünist öğretinin toplumsal gelişmişlik anlayışına göre sınıflandırdı ve halklar arasında farklı kategoriler tanımladı. Kavramsal düzeyde oluşturulan bu hiyerarşik düzen, siyasal yapıya da yansıdı. Kurulan etnik topraksal birimler dört farklı seviyeye ayrıldı. Sovyet ülkesinin sınırlarında olanlara birlik cumhuriyeti syatüsü verildi. Sadece birlik cumhuriyetlerine SSCB’ den ayrılma hakkı tanındı. Onlardan daha düşük düzeydeki özerk cumhuriyetler, birlik cumhuriyetlerinin içinde ve idari açıdan onlara bağlı olarak kuruldu. Özerk cumhuriyetler kendi sınırları içindeki idari meselelerle ilgilenebiliyor, ayrıca ilgili birlik cumhuriyetinin idari kurumlarında ve SSCB Yüksek Sovyetinin Milletler Şûrasında temsil edilebiliyorlardı. Statü olarak onlardan da aşağıda özerk bölgeler ve özerk alanlar kuruldu, bunların hakları daha da kısıtlı oldu. Bazı halklar için topraksal birimler kurulmadı.

Yanıt Açıklaması: SSCB’nin son lideri Mihail Gorbaçov’un 1985 yılından itibaren uygulamaya koyduğu glasnost (açıklık) ve perestroyka (yeniden yapılanma) politikaları, bütün ülkede Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin temsil ettiği ideolojiye körü körüne bağlılığın sorgulanmasına yol açtı. Glasnost politikasının getirdiği özgürlükler milliyetçi düşüncenin Sovyetler Birliği’nde güçlenmesinde önemli rol oynadı. Gorbaçov’un belirlediği ve uyguladığı açıklık ve yeniden yapılanma politikaları, kısa sürede Azerbaycan’da da kendisini hissettirdi. Ebulfez Elçibey’in önderliğinde 16 Haziran 1989’da Azerbaycan Halk Cephesi oluşturuldu. Azerbaycan Halk Cephesi’nin kurulmasından sonra aynı yılın Eylül ayında, Azerbaycan Yüksek Sovyeti’nin Azerbaycan’ın egemenliği hakkındaki bildirgeyi kabul etmesi için Moskova’ya müracaatta bulunması, Moskova’yı rahatsız etti. Bu durum üzerine Sovyetler Birliği, Ermenileri kışkırtarak bir Ermeni-Azeri çatışmasının başlamasında etkili oldu. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan'ın ilk başkenti olarak Gence seçilmiş, başkent Eylül 1918'de Bakü'ye taşınmıştır.

Yanıt Açıklaması: Azerbaycan’da “proleter edebiyat”ın ilk örneklerini ortaya koymuş, 1920’de Azerbaycan Komünist Partisi’nin başkanlığına getirilmiş yazar ve devlet adamı Neriman Nerimanov'dur. Doğru cevap E'dir.