Modern Ortadoğu Tarihi

Yanıt Açıklaması: Yavuz Sultan Selim’in 1516 yılındaki seferi ile birlikte Osmanlı idaresine giren bölge, XX. yüzyılın başlarına kadar (1923) 400 yıl Osmanlı yönetiminde kaldı. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Arap Denizi, Aden Körfezi ve Kızıldeniz ile çevrili olan Yemen, Suudi Arabistan ile Uman arasında 527. 968 kilometre karelik orta büyüklükte olan ve Arap Yarımadası’nın güneybatısında yer alan bir ülkedir. Arap Yarımadası’nda en eski uygarlıkların yeşerdiği verimli bir coğrafya olduğu için tarihte bu bölgeye “Mutlu Yemen” ismi verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Irak’ta nasıl bir idare kurulacağı tartışılırken, Kerbela’da daha önce kurulmuş olan Cemiyye al Nahda al İslamiye’nin faaliyetleri ve özellikle Şiî müçtehit Ayetullah Şirazî’nin, “Müslüman olmayan bir hükümete bağlılığı isteyenlerin kâfir olacağına” dair fetvası, ayaklanmanın çıkmasına neden oldu. Tabii ki ayaklanmanın sebebi sadece bu değildi. İngilizlerin Irak idarecisi A. Wilson’un uygulamaları, yerli ahali yerine işlerde pek çok Hintlinin istihdam edilmesi, ayrıca Osmanlı döneminde uygulanan vergilerin iki hatta üç katına çıkarılması da isyanın oluşmasına katkıda bulundu. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Orta kavramı ilk defa 1850’lerde İngilizlerin Hindistan’daki Sömürge idaresi tarafından iç yazışmalarında kullanılmakla birlikte; gerçekte bir kavram olarak literatürde kullanılması Amerikan tarihçi Alfred Mahan (1840-1914) ile başlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Faysal, Fransa’nın muhalefetine rağmen Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansı’na İngiltere’nin özellikle de T.E. Lawrence’ın desteğiyle katıldı. Kendisi Araplar adına toplantıya katıldığını belirterek onların bir bütün halinde istiklâlini savunduysa da sadece Hicaz temsilcisi olarak kabul edildi. Faysal ilk defa burada kendilerinin İngilizler tarafından kandırıldıklarını anladı. Emir Faysal Ocak 1920 ortalarında Suriye’ye döndü ve aynı yılın Mart ayında toplanan Eşraf Kongresi’nde Filistin ve Lübnan’ı da içine almak suretiyle “Büyük Suriye Kralı” ilân edildi. Ancak bu durum, 1920 Nisanı’nda toplanan San-Remo Konferansı’nda reddedilerek daha önce yapılan gizli anlaşmalar gereği Suriye ve Lübnan Fransız mandasına bırakıldı. İki taraf arasında 24 Temmuz’da cereyan eden Meyselûn Savaşı’nın ardından Fransızlar Şam’ı işgal edip Suriye’deki Haşimî krallığına son verdiler. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Ürdün, Arap yarımadasının kuzeyinde olup kuzeyden Suriye, doğudan Irak, güneyden Suudi Arabistan ve Akabe körfezi batıdan ise Filistin toprakları ve İsrail ile çevrili küçük bir coğrafyadır. Cezayir bu coğrafyada yer almaz.

Yanıt Açıklaması: Suriye’de (ağırlıklı olarak Halep ve civarı) ve Irak’ta yaşayan Türkler “Türkmen” olarak anılmaktadırlar. Hatta son Irak anayasasında “Türkmenler” Irak’ı oluşturan diğer halklar arasında sayılmıştır. Farklı ülkelerdeki Türk/Türkmenlerin nüfusu maalesef sağlam istatistiklere dayandırılamamaktadır. Ancak milyonlara ulaşan bu sayı yoğunluk olarak İran, Irak ve Suriye Türk/Türkmenleri sırasıyla verilebilir. Türkiye Türkleri’nin çoğu, Suriye Türkmenleri Sünnî iken; İran ve Irak Türklerinin de tamamına yakını Şiîdir. Buna göre doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Iraklı siyasetçiler oldukça dar görüşlü ve gereğinden fazla kararsız idiler. Araya devletler oyunu da girince Irak’ta anayasal monarşinin devam ettiği 1921- 1958 yılları arasında 58 kabine iş başına geldi. Sonuçta, Nasırcı düşüncelerden ziyade, Suriye’deki Baasçı düşüncelerden etkilenen Hür Subayların lideri Abdülkerim Kasım bir darbe yaptı. Darbe sırasında Kral naibi Abdulillah ve Kral II. Faysal ve Başbakan Nuri Said 14 Temmuz 1958’de öldürüldü. Böylece İngiliz desteğiyle ayakta duran Irak Haşimî Krallığı tarihe karıştı ve yerine Irak Cumhuriyeti kuruldu. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: 15 Ocak 1902 tarihinde gece yarısı Reşidilerin kontrolün- deki Riyad kalesini bir mukavemet görmeden ele geçirdi.

Yanıt Açıklaması: Suudi Arabistan 2. 149.690 km. kare toprağı ile Arap Yarımadası’nda yer almaktadır. Doğu sahilleri Basra Körfezi’ne batı sahilleri de Kızıldeniz’e uzanmaktadır. Arap yarımadası diye isimlendirilen coğrafyanın merkezinde olması hasebi ile pek çok Arap devleti ile sınırı vardır. Güneyinde Yemen, doğusunda Uman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Irak yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1955 yılında, Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere arasında imzalanan Bağdat Paktı, bölgedeki en önemli gerilim alanlarından birini oluşturuyordu.

Yanıt Açıklaması: 1839’dan itibaren bölgede kurulan yabancı okullar ve özellikle 1866’da kurulan Suriye Protestan Koleji (bugün Beyrut Amerikan Üniversitesi) yeni bir aydın sınıfının doğuşunu beraberinde getirdi. Nazif Yazıcı, Butros Bustani ve Abdurrahman el-Kevakibi gibi aydınlar, sadece batının tesiriyle değil kendi edebî geleneklerini de ihya etmek maksadıyla Arap Rönesansı’nın temelini attılar. 1847 yılında Amerikan misyonerlerinin himayesinde Suriye ve Beyrut’ta Arap Edebiyatçılar Derneği’nin (Cem’iyyet El-Fünûn ve’l-Ulûm) kurulması ile başlayan Arap entelektüel milliyetçiliği hareketi, daha çok Hıristiyan Araplar tarafından büyük rağbet gördü. Yerli gayrimüslim tüccarların ve misyonerlerin finanse ettiği kolejlerde, bütünleştirici Arap-İslam kültüründen çok, Suriye ve Lübnan’ın İslam öncesi tarihleri vurgulandı. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Suudlar ezeli rakipleri Reşidiler tarafından 1891 yılında Riyad’dan çıkartılmıştır.

Yanıt Açıklaması: 1950 yılı başlarından itibaren artık İngiltere’nin Orta-Doğu’daki yerini almaya başlayan Amerika, bölge politikalarında yeni düzenlemeler yapma ihtiyacı duydu. Amerika’nın Orta-Doğu politikalarında etkin aktör olması, daha ziyade 1957’te Eisenhower doktrinlerinin açıklanmasından sonradır. Uluslararası komünizmin açık saldırısına karşı Orta-Doğu ülkelerini korumayı taahhüt eden bu doktrin esasında İngiltere’nin bıraktığı boşluğu doldurmak ve batı endüstrisi için son derece önemli olan petrol kaynaklarını kontrol etmeyi maçlamaktaydı. Ancak bu doktrinden beklenen sonucun alındığını söylemek zordur. Nitekim, daha önce tıpkı Bağdat Paktı ile ikiye bölünen Arap ülkeleri, bu doktrinden sonra daha da belirgin bir biçimde bölünerek, Amerika veya Sovyet yanlısı olarak ortaya çıkmışlardır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: 1920 yılında toplanan San Remo Konferansı’nda İngiltere ve Fransa, Arap dünyasını Sykes-Picot Anlaşması’na göre bölme sürecini hayata geçirdiler. Müttefikler, söz konusu bölgede dört ayrı devlet kurdular.

Yanıt Açıklaması: Irak’ın tümü üzerinde İngiltere’nin fiili İşgali 1917 yılında başlamış olmakla birlikte, bölgede İngiliz mandası resmen 1920 San-Remo konferansından sonra gerçekleşti. Ancak bu arada kurulacak mandanın şekli ve Irak’ın idari taksimatı üzerinde İngiltere ile müttefikleri arasında yoğun tartışmalar yaşandı. Doğru cevap E.

Yanıt Açıklaması: Oldukça zeki ve dünya siyasetine vakıf olan Şerif Hüseyin aynı zamanda ihtiraslı bir kişiliğe sahipti. Hatta II. Abdülhamid tarafından İstanbul’da zorunlu ikamete tutulmasının muhtemel nedeni de onun bu kişiliğiydi. Şerif Hüseyin göreve başladığından itibaren merkezi idare ile ters düştü. Zira ittihatçılar, geçmişe ait her türlü imtiyazları kaldırıp, her yerde anayasayı ve dolayısıyla merkezin gücünü hissettirmek istiyorlardı. Oysa Şerif Hüseyin en azından kendisinden öncekiler gibi eski imtiyazları sonuna kadar kullanmak arzusunda idi. Bu yüzden devletin merkezden yaptığı düzenlemelere karşı geliyor, hatta bölgedeki devlet memurları ile anlaşamıyordu. İttihatçılar asırlardır Cidde üzerinden kontrol edilen Mekke’yi vilayet merkezi yapma teşebbüsünde bulunarak bu çekişmeyi daha da arttırdılar. Medine’ye kadar ulaşan demiryolunu da Mekke’ye ulaştırmak istediler. Şerif Hüseyin ise merkezin gittikçe artan nüfuzundan rahatsız oluyordu. Bu rahatsızlığını da ittihatçıların uygulamalarına karşı gelerek gösteriyordu. Özellikle Vehip Bey’in Nisan 1914’te Hicaz valisi olarak tayin edilmesinden sonra bu sürtüşmeler daha da arttı. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yezidilik: Kökü Emeviler zamanına kadar indirilen ve İslam ile putperest inançların karışımından meydana gelen bir dindir. Melek Taus diye isimlendirdikleri Şeytan’a tapmaları ile tanınmışlardır. Suriye’de ortaya çıkmasına rağmen Kuzeybatı Irak’ta Sincar dağlarında Kürtler arasında gelişmiştir. Bu gün ağırlıklı olarak Irak’ta yaşamakta olup yeni Irak anayasasında da kabul edilen etno-dinî bir guruptur.

Yanıt Açıklaması: 2 Ağustos 1990’da Irak kuvvetlerinin Kuveyt’i işgale girişmesi ABD'nin Irak'a müdahalesini ve Körfez Savaşını başlatmıştır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılar bölgeyi tahliye ettikten sonra, Yemen’de bir tarafta İngilizler (daha ziyade güneyde) diğer tarafta da Zeydilerin idaresi başladı. İmam Yahya, savaşın sonunda Yemen’de kalan Osmanlı memurlarını bırakmayarak idarenin onların elinde gelişmesini sağladı. Her ne kadar uyguladığı yasalar Zeydi mezhebinin prensipleri olsa da idari mekanizma daha ziyade Türklerin tesis estiği tarzda yürüdü. Yemen, Lozan anlaşmasının imzalandığı 1923 yılına kadar hâlâ bir Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti. Hatta 1920 seçimlerinde orada da TBMM için milletvekilleri seçildi ama Ankara’ya gelme imkanları olmadı. Doğru cevap D'dir.