Modern Ortadoğu Tarihi

Yanıt Açıklaması: Muhammed b. Abdilvehhab Orta Arabistan’da Necid bölgesinde yaşayan ve Hanbeli mezhebine bağlı bir ulema ailesine mensuptu. Eğitimini ailesinin yanında tamamladıktan sonra Hanbeli mezhebini, 13 Yüzyıl’da yaşamış olan Harranlı İbn Teymiyye’nin (1263-1328) görüşleri doğrultusunda yorumlayıp yeni bir dinî anlayış geliştirdi. Muhammed b. Abdilvehhab’in ismine nispetle Vehhabilik diye isimlendirilen bu yeni yoruma göre; asırlardır Müslümanlar sapkınlık içindedirler, uzun zamandan beri İslamiyet, Kur’an’da ve Hz. Muhammed’in hadislerindeki şeklinden hayli uzaklaşmıştır, bu yüzden yeniden eski şekline döndürülmelidir, Müslümanların dini hayatı bid’atler (sonradan ortaya çıkan uygulamalar) ile doldu, bunun için bu bid’atler ile savaşarak dini aslına döndürmek gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Kendi arasında Şii ve Sünni olarak bölünen ve Irak’ta büyük bölümünün orta ve güney bölgelerde yaşayan millet Araplardır. Doğru Cevap B’dir. Mezhepsel bölünmeye rağmen tarih boyunca Iraklı Sünniler, her zaman Şiileri Müslüman toplumun bölünmez bir parçası olarak görmüşlerdir.

Yanıt Açıklaması: Yemen’de görev yapan son Osmanlı Valisi Mahmut Nedim’dir.

Yanıt Açıklaması: Lübnan’daki iç savaşın 15 yıllık faturası ağır oldu. 144 bini aşkın insan hayatını kaybederken, yüz binlercesi yaralanmış, 17 bin kişi kaybolmuş ve bir milyona yakın insan ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır. Uzun müzakerelerin ardından Milli Uzlaşma Belgesi yani Taif Anlaşması, 22 Ekim 1989’da kabul edildi. Anlaşma, mezhebi dengeye dayalı Lübnan iç siyasetini revize ederken İsrail’e karşı mücadele veren Hizbullah hariç tüm milis güçlerin dağıtılması, göçmenlerin yeniden yurtlarına dönmesi gibi sosyal barışı doğrudan etkileyen hususları karara bağladı. Anlaşma Soğuk Savaş’ın sona erdiği belirsiz bir dönemde bölgesel aktörlerin uzlaşmasını yansıtıyordu. Taif Anlaşması ile siyasi gücün dinî cemaatler arasındaki dağılımı yeniden düzenlenmiş; 128 sandalyeli parlamento Hıristiyanlar ve Müslümanlar arasında eşit paylaşılmıştır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlılar bölgeyi tahliye ettikten sonra, Yemen’de bir tarafta İngilizler (daha ziyade güneyde) diğer tarafta da Zeydilerin idaresi başladı. İmam Yahya, savaşın sonunda Yemen’de kalan Osmanlı memurlarını bırakmayarak idarenin onların elinde gelişmesini sağladı. Her ne kadar uyguladığı yasalar Zeydi mezhebinin prensipleri olsa da idari mekanizma daha ziyade Türklerin tesis estiği tarzda yürüdü. Yemen, Lozan anlaşmasının imzalandığı 1923 yılına kadar hâlâ bir Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti.

Yanıt Açıklaması: Fransız mandası Lübnan’da bulunan gruplardan Marunîleri destekleyerek mezhepsel bir kışkırtıcılık yapmıştır.

Yanıt Açıklaması: Su sorunu ilk defa 1950’li yıllarda gerek Suriye ve gerekse Türkiye’nin Fırat nehri üzerinde büyük çaplı projeler geliştirmeye başladıkları bir dönemde kendini gösterdi. 1970’lerin ortasından itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) çerçevesinde devasa yatırımlar yapmaya başlayan Türkiye’nin Fırat ve Dicle nehirlerine ilişkin planları komşularla ilişkilerini olumsuz etkiledi. Sorunu çözmek üzere 1983’te Türkiye, Irak ve Suriye arasında Ortak Teknik Komite kuruldu. Uzun ve çetin pazarlıklar ardından, 1986 yılında Suriye 1987 yılında Türkiye başbakanlarının karşılıklı ziyaretleri sırasında imzalanan anlaşmalarla su paylaşımı adil ve hukuki ölçütlere bağlandı.  Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Hindistan’a yerleşen İngiltere, tıpkı Portekizliler gibi önemini kavradığı Aden’le ilgilenir. Bu tür bölgelerde uyguladığı genel siyasetlerine uygun olarak 19. yüzyılın başlarında San’a Şeyhi ile ihtilâf halinde olan Lahic Sultanı’yla ticari bir anlaşma yapar. Diğer taraftan San’a Şeyhi ile de irtibata geçerek onu da kazanmak için bir takım hediyeler gönderir ve bölgeye yerleşmek için uygun bir fırsat bekler. 1837’de Aden yakınlarında kaza yapan İngiliz bandıralı bir geminin mürettebatıyla yolcularının yerlilerin saldırısına uğraması, İngiltere’ye aradığı fırsatı sunar. İngiltere’nin hesap sorup baskı yaptığı Lahic Sultanı, tazminat olarak şehri ve limanı İngilizlere satmaya rıza gösterir. İngilizler, Lahic Sultanı’nın oğlunun bu duruma itiraz etmesi üzerine, 1839’da Aden’i işgal edip idari olarak Bombay’a bağlar.

Yanıt Açıklaması: Mısır ve İsrail’in 1979 yılında barışmasının sağlayan anlaşma Camp David Anlaşmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Abdülaziz, bütün gücüne ve siyasi dehasına rağmen kendisine bağlı göçebe unsurları yerleşik hayata geçirmeden ve onları eğitmeden kalıcı bir devlet kuramayacağının farkındaydı. Bunun için 1912 yılında Riyad’ın kuzeyinde suyu olan Artaviye’den başlayarak çölde yüz elliden fazla bölgede el-Hecer veya Hicra denilen yerleşme alanları kurdu. Kabile kabile yerleştirdiği bedevileri bir taraftan ziraate ve yerleşik hayata alıştırırken diğer taraftan da vehhabi akidesini öğrenip uygulamalarını sağladı. İhvan diye isimlendirilen bu yerleşimciler aynı zamanda Abdülaziz’in daha sonra kullanacağı askeri gücünü oluşturacaktı. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: İngiliz subay ve askerlerinin eşliğinde Ağustos 1918’de Suriye’ye doğru harekete geçmesinde, askeri taktiklerin geliştirilmesinde katkısı olan ve Ortadoğu’da bölücü rol oynayan Arap Lawrence olarak da bilinen İngiliz casus T.E. Lawrence’dır.

Yanıt Açıklaması: Suriye, 1920 yılında Fransız işgaline girdi. 1945 yılına kadar süren Manda yönetimi kendi gücünü kurmak için böl-yönet prensibini acımasızca uygulandı. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı devleti vehhabileri ancak Irak ve Suriye vilayetleri sınırlarında faaliyet göstermeye başladıklarında ciddiye aldı. Fakat geç kalınmıştı ve onlar nüfuzlarını 19. yüzyılın başında kısa süreli de olsa Hicaz’a (Mekke-Medine) kadar uzattılar. Mekke ve Medine’yi işgal ederek öğretilerini orada uygulamaya soktular. Bu durum Osmanlı Devleti’nin aşırı tepkisine neden oldu. Suudilerin, başka bir deyişle vehhabilerin Hicaz bölgesine el atmaları Osmanlı Devleti’nin Müslümanlar üzerindeki hilafet prestijini sarstı. Bu yüzden onları Hicaz’dan çıkartmak için önce Bağdat ve Şam valileri, ardından da Mısır valiliği aracılığı ile askeri harekâtlar yaptırdı. Uzun süre uğraşılan bu problem ancak Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın 1818 yılında Necid içlerine yaptığı askeri sefer neticesinde bertaraf edilebildi. Vehhabilerin merkezi Dir’iyye tahrip edildi ve o sıradaki emirleri Abdullah b. Suud önce Kahire’ye ardından da İstanbul’a gönderilerek idam edildi.

Yanıt Açıklaması: Basra Körfezi kıyılarındaki petrol rezervleri de Suudi Arabistan’ın Jeopolitiğini belirleyen en önemli unsurdur. Dünya petrol rezervlerinin % 16 sına sahip olması bu ülkeyi dünya endüstrisi için vazgeçilmez kılmaktadır. Ayrıca sahip olduğu doğalgaz, demir-bakır ve altın rezervleri de bu ülkenin önemini arttırmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Tarihçiler, Osmanlı Devleti’nin Irak’taki varlığını üç devreye ayırırlar. Birinci devresi, doğrudan idarenin sürdüğü 1534-1704 dönemi; akabinde 1704-1831 Kölemen valileri dönemi ve 1831-1923 yılları arasında da doğrudan Osmanlı idaresinin ikinci dönemidir. Bütün bu süre zarfında Osmanlı idaresi, Irak üzerinde Osmanlı-İran çekişmeleri yüzünden iki kere de kesintiye uğramıştır. 1587-1629 ve 1736-1747 yıllarında İran’ın bölge üzerinde nüfuz kurma çabaları ve işgalleri doğrudan Osmanlı idaresini engellemiştir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: II. Meşrutiyetin ilânından sonra da durum değişmedi ve Avn ailesine mensup ve o sırada İstanbul’da bulunan Şerîf Abdullah Paşa b. Muhammed emirliğe tayin edildi. Ancak onun Mekke’ye hareket hazırlığı içinde iken ansızın ölümü üzerine yerine aynı aileye mensup olan ve 1893’ten beri İstanbul’da zorunlu ikamete tabi tutulan Şûrâ-yı Devlet âzası Şerif Hüseyin b. Ali gönderildi (1908). Doğru cevap A.

Yanıt Açıklaması: Emevileri ortadan kaldırdıktan sonra devlet merkezini Şam’dan Bağdat’a taşıyan Abbasiler devrim sırasında karşı oldukları hanedan/hilafet sistemini de aynen tatbik ettiler. Buna göre doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katması üzerine (1517) Mekke emiri olan Şerîf Berekât b. Muhammed, bir elçilik heyetiyle birlikte on iki yaşındaki oğlu Ebû Nümeyy’i Mısır’a gönderip padişaha saygılarını ve Osmanlı hâkimiyetini benimsediğini bildirdi. Bunun bir nişanesi olarak da Mekke’nin anahtarlarını sundu.

Yanıt Açıklaması: Bedeviler çöllerde hayatlarını göçebe olarak geçiren guruplardır. En temel bağları kan (aile/akraba) bağıdır. Ailelerin oluşturduğu kabile en üst siyasi yapılarıdır. Basit bir hayat sürerler, fakat katı geleneksel kurallara sahiptirler. İhtiyaç duymadıkça meskün mahallere gelmezler. Yerleşik hayata ve ziraata karşıdırlar. Mümkün olduğunca, bağlı oldukları devletin kontrolünden uzak yaşamayı tercih ederler.

Yanıt Açıklaması: Irak’ın tümü üzerinde İngiltere’nin fiili işgali 1917 yılında başlamış olmakla birlikte bölgede İngiliz mandası resmen 1920 San-Remo konferansından sonra gerçekleşti. Ancak bu arada kurulacak mandanın şekli ve Irak’ın idari taksimatı üzerinde İngiltere ile müttefikleri arasında yoğun tartışmalar yaşandı.