XIX. Yüzyıl Türk Dünyası

Yanıt Açıklaması: Gaspıralı, 1905 Devrimine kadar üstü kapalı bir şekilde, hürriyetin ilanından sonra açık açık Türk birliği fikrini gerçekleştirmek için uğraştı. 1905 yılında gazetesinin başlığı altına “Dilde, Fikirde, İşde Birlik” ibaresini koydu. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Sibiryalı Abdürreşid İbrahim kendisi gibi Rusya Müslümanlarından olan Troyskili Ahmed Taceddin’le beraber Teârüf-i Müslimîn (1910-1911) adında bir dergi çıkardı. Bu, Tatarların Rusya dışında çıkardıkları ilk dergiydi. Derginin amacı, teârüf (tanıştırmak) idi; Müslüman toplulukları (özellikle Osmanlı ve Rusya Müslümanlarını) birbiriyle tanıştırmayı hedefliyordu.

Yanıt Açıklaması: Tatar aydınları içinde Meşrutiyet dönemi İstanbul’unu en iyi gözlemleyen kişi Fatih Kerimî’dir (1870-1937). 1892-97 yılları arasında İstanbul’da Mülkiye Mektebinde okuyan Kerimî, 1912 yılı sonunda, Bulgarlar’ın Çatalca’ya kadar geldikleri bir zamanda, yeniden İstanbul’a geldi. İstanbul’da kaldığı 4 ay boyunca dönemin aydınlarıyla görüştü. İstanbul Mektubları adıyla kitaplaştırdığı izlenimleri, Türk aydınlarının ve toplumunun felaket yıllarındaki ruh halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Eserin hemen her yerinde Rusya Tatarları ile Osmanlı Türklerinin kültür seviyeleri, psikolojileri ve aydınları karşılaştırılmaktadır. Doğru Cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Dinî ıslahçılar arasında tasavvufa uzak duran, hatta onun aleyhinde bulunanlar da vardı. Bunlar arasında Ufa’lı bir mollanın oğlu olan Ziyaeddin Kemalî’yi zikretmek gerekir. Kemalî, Kahire’de meşhur din bilgini ve reformist Muhammed Abduh’tan ders aldı. Sosyoloji, fikir tarihi ve felsefe konularında yazılanları Arapça tercümelerinden okudu. İslam öğretilerini müspet ilimlerin son zamanlardaki verileri ile uzlaştırmaya, ilmin ve felsefenin ortaya koyduğu her hakikatin Kur’an’da olduğunu ispata çalıştı. Medine ve Kahire’deki tahsilinden sonra Rusya’ya döndü ve Ufa şehrindeki Osmaniye medresesinde muallim oldu. 1906’dan sonra ise Ufa’daki Âliye Medresesinin baş müderrisi ve imamı oldu. Kur’an’ı Tatar diline çevirdiyse de tercümenin yayınlanmasına izin verilmedi. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Yusuf Akçura, Kazanlı Ayaz İshakî, Sibiryalı Abdürreşid İbrahim, Troyskili Ahmed Taceddin II. Meşrutiyet ile Rusya'dan gelen Türk aydınlardır. Doğru Cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: 16-21 Ağustos 1906’da yapılan kongreye çok sayıda (700-800 kişi) kişi geldi.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rusyalı Müslüman kadınların en güçlü ve uzun ömürlü yayın organı olan Süyüm Bike Dergisi'nin amaçları şunlardır: İçtimaî, iktisadî ve ahlakî yönden kadınların durumlarını iyileştirmek, kadınları her yönden himaye etmek, onları zamanın gidişinden haberdar etmek, kendi haklarının bilincine varmalarını sağlamak, gerçek İslam’ın kadınlara bakışını ortaya koymak, kadınlara eğitim konusunda yol açmak, gelişmiş toplumlarda kadınların kazanımlarını bildirmek, sağlık, çocuk terbiyesi, yeme-içme ve ev işleri gibi konularda kadınları bilgilendirmek.

Yanıt Açıklaması: Abdurrahim Otuz İmenî, kuzey kutbuna yakın bölgelerde Cuma ve Bayram namazlarının kılınamayacağı görüşündeydi. Bu görüş onun şakirtleri ve bazı imamlar arasında yayıldı; onu takip eden imamlar bu yüzden görevlerinden alındılar. Onun bir başka düşüncesine göre, kısa gecelerde vakit girmediği için yatsı namazının kılınması doğru değildi. Onun bu sözü Samara, Ufa ve Kazan vilayetlerinin birçok yerinde meşhur oldu. En çok da bu iddiasıyla ünlendi. İmamlar, müderrisler, hatta bazı tarikat şeyhleri bu söze göre amel etmeye başlayıp yatsı namazını terk ettiler.

Yanıt Açıklaması: Akçura’nın İstanbul’daki asıl faaliyetleri bundan sonra başladı. Okul yıllarından tanıdığı bazı Türkçülerle (Necib Asım Bey ile Veled Çelebi Efendi) birlikte sadece kültürel faaliyetler yürütecek bir dernek (Türk Derneği) kurdu. Bu dernek, Türk milliyetçiliği esasına dayanan ilk kuruluştu. Türk kavimlerinin ilmî çalışmalarını ve durumunu öğrenmeyi ve öğretmeyi amaçlıyordu. Derneğe Türk olmayan Türkiyatçılar da dâhil oldu. Türk Derneği adlı çıkardıkları dergi 7 sayı sonra Akçura’nın İstanbul’dan ayrılmasıyla kapandı. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: İsmail Gaspıralı’nın mekteplerde uyguladığı kolay okuma metodu olan Usûl-i cedid, tedricî ve savtî idi. Kolaylığı da bu iki özelliğinden geliyordu. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyılın sonunda Rus hükümeti siyasetini değiştirdi ve Tatarlara karşı uzlaşma ve yumuşama siyaseti izlemeye başladı. II. Katerina (1762-1796) Tatarların Doğu Avrupa ve Batı Sibirya Müslümanlarını kapsayan bir Müslüman Dinî İdaresi kurmalarına izin verdi. Ayrıca, Başkurtlar, Salavat Yolay’ın önderliğinde Pugaçev isyanına yoğun bir şekilde katıldılar ve Rusya devletini epeyce uğraştırdılar. Çariçe II. Katerina’nın Müslüman tebaasına karşı yumuşama siyaseti izlemesinde bu isyanın etkili olduğu söylenir.

Yanıt Açıklaması: Türk Yurdu dergisinin kuruluşunda görev aldı, Türk Ocağı’nın kurucuları arasında yer aldı. 1912’de Ahmed Midhat Efendi vefat ettikten sonra, Tercüman-ı Hakikat gazetesinin başyazarı oldu. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Kazan Tatarlarına komşu olan Başkurtlar, Urallar ile Orta İdil arasında, Ufa, Vyatka, Perm ve Orenburg yönetimi sınırları içinde yaşamaktaydılar.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanlarının yenileşme hareketi esas olarak şu beş ana kolda ilerledi. 1. Edebiyatta yenileşme 2. Eğitim reformu 3. Dilde birlik 4. Müslüman kadınların özgürleşmesi 5. Milli ve siyasi bilinçlenme.

Yanıt Açıklaması: Enflasyon, yiyecek kıtlığı ve askerler arasındaki moral bozukluğu 1917 Şubat Devriminin patlak vermesine yol açtı. Çar Nikola tahttan indirildi. Şubat İhtilali sekiz ay sürdü. Bu kısa dönemin ayırıcı özelliği, umut, hürriyet ve demokrasi arayışlarının ağır basmasıdır. Hürriyet ortamı Rusya Müslümanlarını da ümitlendirdi. Yeni rejim, Rusya’daki halkların ve bölgelerin yerel ihtiyaçlarını karşılayacak özerk yönetimler sözü veren bir söylem benimsedi. Çarlık döneminde ikinci sınıf vatandaş muamelesi gören Rusya’nın Müslüman halklarının uğradıkları haksızlıkları ortadan kaldırmak için büyük bir fırsat doğdu. Doğru Cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Molla: Rusya Müslümanlarında “din adamları” veya “ulema” sınıfı anlamında kullanılan genel bir tanımdır.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’ın yerleşik ahalisi Türk kökenli Özbeklerden ve İranî Taciklerden oluşuyordu. Fakat bu dönemde yerel halk kendini etnik olarak değil, daha ziyade “Müslüman” olarak veya bulundukları şehir veya bölgeye olan aidiyetle tanımlıyorlardı. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Tatar adı değişik dönemlerde farklı anlamlarda kullanılmıştır. Müslüman tarihçileri için Tatar, Cengiz Han Moğolları anlamına gelmekteydi. XIX. yüzyılda ise Rus yazarları bunu Kafkasya, Sibirya, Kırım ve Kazan bölgelerinde yaşayan Türk halkları için kullanıyorlardı. Sovyet döneminde ise Tatar tabiri sadece Kırım ve Kazan’ın Türk kökenli halkları için kullanıldı. Tatar adı üzerindeki tartışmalar XIX. asrın son çeyreğinde başladı. Tatar tarihçisi Mercanî, Tatar adının kullanılmasında bir sakınca görmüyor, hatta teşvik ediyordu. Kendilerini sadece Müslüman olarak tanımlamakta ısrar edenlere, kendilerinin Tatar şeklinde bir de kavmî adlarının olduğunu hatırlatıyordu. Tatar adından sakınmanın önemli bir sebebi de bunun Rusya’da “vahşi ve zalim” nitelemeleriyle özdeşlemiş olmasıydı. Birçok Rus yazarı, “Tatar boyunduruğu” altında yaşadıkları 240 yıllık dönemi, Rusya’nın en bahtsız ve karanlık zamanı olarak tasvir ediyorlardı. Bu sosyal baskının da etkisiyle olsa gerek, bir kısım Tatar aydınları kendilerini tanımlarken Bulgar adını tercih etmeye başlamışlardı. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusyalı Müslüman kadınların ilk defa kendilerini ifade etmeleri 1906’da Bahçesaray’da yayınlanan Âlem-i Nisvân dergisiyle oldu. Dergi, Gaspıralı’nın kızı Şefika Hanım’ın editörlüğünde, Tercüman gazetesinin ilavesi olarak çıktı. Sayfalarını neredeyse tamamen kadın ve aile konularına ayıran bu dergi, ileri ülkelerde kadınların yeni kazanımları, eğitim sorunları, kadın ve kızların uğradıkları haksızlıklar, kızların küçük yaşta evlendirilmeleri, evlenirken rızalarının alınmaması gibi konuları gündemine taşıdı.

Yanıt Açıklaması: Kazan’daki Tañcılar hareketinin bir benzeri Kırım’da Genç Tatarlar adıyla ortaya çıktı. Onlar da Rus inkılâpçılarından etkilendiler; inkılâpçı eylemlere katıldılar. Rus istibdat rejimini devrim yoluyla devirmek yanlısıydılar. Liderlerinin çoğu Akmescit’teki Tatar Öğretmen Okulunda okumuşlardı. Bunlar arasında Hasan Sabri Ayvazov, Abdürreşid Mehdi ve Veli İbrahim gibi aydınlar ve yazarlar bulunmaktaydı. Karasubazar’da Vatan Hâdimi adında adlı gazete etrafında toplanan bu gençlerin lideri Abdürreşid Mehdi idi. Doğru Cevap E'dir.