İlk Müslüman Türk Devletleri

Yanıt Açıklaması: Bilge Kadır Han’ın soy ağacı Afrâsyâb’a uzanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Diğer seceneklerde iç ve dış politikaya ilişkin bilgiler yer almaktadır. B seçeneği ise ticari bir nedenden bahseder.

Yanıt Açıklaması: Türkler arasında İslâmiyeti resmî din olarak kabul eden ilk devlet ise İdil (Volga) Bulgar Devleti’dir. 922’de mucizevî bir hidayet eseri olarak İslâm’ı kabul eden Bulgar hükümdarı İlteber Almuş, Abbâsî Halifesi Muktedir Billâh’a bir elçilik heyeti göndererek kendisine İslâm dinini tebliğ edecek din bilginleri (fakihler), cami ve kale yapımına yardımcı olacak ustalar istemiştir.

Yanıt Açıklaması: ‘’Mücmelü’t-Tevarîh ve’l-Kısas’’ adlı eserde Çiğil padişahına, başkanına Tüksîn-i Çiğil denilmektedir. Kaşgarlı Mahmud’a göre de Tüksîn halktan olup, handan üç kat aşağıda bulunan kişi olarak belirtilir.

Yanıt Açıklaması: Bulgarların İslamiyet’i resmî din olarak kabul etmeleri ise hem dış politika, hem de iç politika ile bağlantılıydı. Bulgarlar için Hristiyanlık ve Musevîlik, siyasi açıdan hiç cazip değildi. Kendilerine en yakın Hristiyan devleti Bizans, Hazarlarla ittifak kurmuştu ve ayrıca İdil bölgesinde herhangi bir varlık gösteremiyordu. Bağımsızlık için mücadele verdikleri Hazarların dini olan Musevîliğin kabulü de söz konusu değildi. Dolayısıyla semavî dinlerden en uygunu İslamiyet idi ki, bu dinin kabulü, Abbasî Halifeliği’nin desteğini de beraberinde getirecekti. İslamiyet’in seçilmesinde İdil Bulgarlarının Hârizm ve Sâmânîlerle geliştirdikleri ticari münasebetler de etkili olmuştur. Nitekim Bulgarların İslamiyet ile tanışmaları, bu bölgelerden gelen tüccarlar vasıtasıyla mümkün olmuş ve İslamiyet yavaş yavaş yayılmaya başlamıştı.

Yanıt Açıklaması: Taraflar arasındaki bu mücadele 1230 yılında imzalanan barış antlaşmasına kadar devam etmiştir. Bu antlaşmanın imzalanmasının nedeni ise büyük ihtimalle iki ülkenin de sınırlarına yaklaşan Moğol birliklerine karşı ortak hareket etme isteğidir.

Yanıt Açıklaması: Satuk Buğra Han’ın ne zaman Müslüman olduğu ve bu unvanı ne zaman aldığı meselesi hakkında, XI. asrın son çeyreğinde yazılan Târîhu Kâşgar rivayetinde ve Satuk Buğra Han Tezkiresi’nde verilen bilgiler, kendi içinde dahi çelişkili ve muğlaktır. Ancak Orta Çağ İslam kroniklerinde “Türk meliki Buğra Han” adı ile kaydedilen Satuk’un en geç 921 yılında Buğra Han unvanı aldığı ve bu tarihten önce de İslam’ı kabul ettiği tesbit edilebilmektedir. Osmanlı kroniklerinde verilen onun Müslüman olduğu tarih ise, 913 yılına tekabül etmektedir.

Yanıt Açıklaması: “Kara” kelimesinin yön belirten “kuzey” anlamının yanında olumlu ve olumsuz pek çok anlamı vardır. Hakanlıkta ise bu unvan “büyük, güçlü ve eski (köklü)” anlamında kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Horasan valisi Ubeydullah Buhara ile  bir barış antlaşması yaptıktan sonra Râmisen, Beykent, Nesef ve Sağâniyan’ı da ele geçirmiştir. Maverâünnehr’de fethedilen ilk şehirler bunlardır.

Yanıt Açıklaması: İbn Fazlan’ın seyahatnamesinden İdil Bulgarlarının ve onların idaresindeki diğer kavimlerin zaten Müslüman oldukları anlaşılmaktadır: “Bulgarlar arasında beş bin kadın ve erkekten müteşekkil Barancer diye tanınan büyük bir aile gördük. Hepsi de Müslüman olmuşlar ve namaz kılacak ahşap bir cami yapmışlardı...”

Yanıt Açıklaması: Mâverâünnehr fethi, Türklerin İslam’a girişinin, pratikte “Türklerin İslam coğrafyasına girişi” ve İslam’ın yayılmasının “Türklerin yayılması” ile aynı anlamda olduğunu gösteren en önemli ilk hadisedir. Mâverâünnehr’in demografik yapısı, Karluklar ve Oğuzların göçüyle hızla Türkleşti. XI. yüzyılın başından itibaren artık kaynaklar Mâverâünnehr’i “Türk Denizi” olarak tavsif etmektedir. Buradaki neredeyse her siyasî olayın Anadolu’ya kadar uzanan sonuçları dikkate alındığında Buhara’nın aynı zamanda Anadolu’ya açılan ilk kapı olduğuna dahi hükmedilebilir.

Yanıt Açıklaması: 868 yılında kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Bazı araştırmacılara göre birçok Türk boyunu çatısı altında toplayan Menglig Tegin islam kaynaklarında yer alan Bilge Kadir Han ile aynı kişiyi temsil etmektedir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: İslamiyet, İdil Bulgarları arasında daha VIII-IX. yüzyıllarda yayılmaya başlamış, X. yüzyılın hemen başında da resmî din olarak kabul edilmiştir. Böylece bu tarihten sonra İdil Bulgar Devleti, İslam din ve medeniyetinin en kuzey sınırını teşkil etmiş ve bu medeniyetin Doğu Avrupa’daki temsilcisi olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Hz. Ömer önce Ahnef b. Kays’ın kazandığı zaferlerden duyduğu memnuniyeti dile getirmiş, ancak daha sonra muhtemelen Türk ordularıyla karşı karşıya gelecek Müslüman askerlerin kayıplar vermesinden endişe ederek “Keşke Horasan’a ordu göndermeseydim, keşke Horasan ile aramızda ateşten bir deniz olsaydı” demiş ve Ceyhun nehrini geçerek fetihlere devam etmek isteyen Ahnef ’e “Sakın nehrin karşı tarafına geçmeyiniz, bulunduğunuz yerde kalınız” diye haber göndermiştir.

Yanıt Açıklaması: 1236 tarihinden sonra Moğollar, Rus topraklarının büyük bir kısmını ele geçirmiş ve Deşt-i Kıpçak, Hârizm, Kuzey Kafkaslar, Kırım ve İdil Bulgar Devleti’nin topraklarında Altın Orda Devleti kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Abbasi halifesinin elçilik heyeti, İdil Bulgarlarına Hazar Hakanlığı’na karşı Abbasî Halife­si gibi güçlü bir müttefik kazandırmasının yanı sıra İslamiyet’in İdil bölgesinde yayılması sürecine de önemli bir katkıda bulun­muştur. A ve B şıklarındaki gelişmeler Bulgar hükümdarının Hazar hükümdarından korkmasının sonucunda ortaya çıkan gelişmelerdir. D ve E şıklarındaki gelişmeler ise İdil Bulgarlarının İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Devletin hakim olduğu coğrafya düz olduğundan, Bulgarlar arasında tarım da çok gelişmiştir. İbn Rüşd Bulgarların tarıma büyük önem verdiklerini ve buğday, arpa ve darı yetiştirdiklerini yazmaktadır. Yine Rus kroniklerinde Rusların İdil Bulgarlarından hububat satın aldıkları kaydedilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Karahanlıların kuruluş döneminde bir dönem Kıpçaklar tarafından esir edilen boy Bulaklar iken; Kuyas'ta bulunan bir Türk oymağı oldukları için Tuhsî Çiğil de denilen boy Tuhsîlerdir. Buna karşın Çiğillerin başkanlarına Tuksîn de denilebilmekte; hakanlığı kuran veya temsil eden boy olabileceğine dair tezler ortaya atılabilmektedir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Emevîler’in başlangıçtan beri takip ettiği politika Türkler’i ve diğer kavimleri İslâmiyet’e ısındırmak şöyle dursun nefret ettiriyordu. Zira gayri Arap Müslüman ahali Müslüman oldukları halde cizye alınmaya devam edildiğini, Arap süvarilerinden daha az maaş ödendiğini ve ganimetten de daha az pay verildiğini gördükleri için bu haksızlığa tepki gösteriyorlar ve bundan dolayı İslâmiyet’in süratle yayılması engelleniyordu. Doğru cevap B'dir.