Kelam'A Giriş

Yanıt Açıklaması: Ca‘d b. Dirhem (ö. 124/742 [?]) tabiûn neslinden olup, İslam düşünce tarihinde ilâhî sıfatlar, halku’l-Kur’ân ve insanların fiilleri gibi itikadî konuları ilk defa tartışmaya açan kelâmcılardan biridir.

Yanıt Açıklaması: Mâtürîdî ekolün önemli temsilcilerinden olan Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Ebû Hanîfe’yi bu düşüncenin en büyük önderi Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’yi de Ebû Hanîfe’nin görüşlerini en iyi bilen kişi olarak zikretmiştir.

Yanıt Açıklaması: Allah’ın birliğinden maksat, O’nun sayı yönünden bir olması değildir. Çünkü sayı yönünden bir olmak sadece Allah’a mah- sus değildir ve bu anlamda ikincisi ve benzeri bulunmayan herhangi bir varlığa da “birdir” denebilir.

Yanıt Açıklaması: Mu‘tezile ekolü, yabancı tesirlere karşı İslâm inancını savunmak amacıyla önemli işler gördü. Bu mezhep mensupları, bir taraftan felsefeyle ilgilenip orada İslâm akidesiyle bağdaşmayan düşünceleri cevaplandırmaya çalışırken, diğer taraftan yeni fethedilen ülkeler halkına İslâm’ı tebliğ etmek ve İslâm inancına yöneltilen eleştirileri cevaplandırmak için büyük gayretler gösterdiler. Mu‘tezile’nin fikir önderi ve imamı olan Vâsıl b. Atâ’nın (ö. 131/748) Horasan, Mağrip, Yemen, Irak, Kûfe ve Ermeniyye bölgelerine davetçiler göndermesi bunun en açık delilidir.

Yanıt Açıklaması: Kelamın konuları İlahiyat, Nübuvvat, Sem'iyat başlıklar altında toplanmıştır

Yanıt Açıklaması: Ebû Hanîfe’nin çağdaşları arasında Ca‘d b. Dirhem, Cehm b. Safvân, Vâsıl b. Atâ, Amr b. Ubeyd ve Şeytânüttâk gibi farklı görüşleri savunan ilk kelâmcılar yer alır. Bunlardan özellikle Cehm b. Safvân, Amr b. Ubeyd ve Şeytânüttâk ile yaptığı tartışmalar kısmen de olsa bize kadar gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Hasan-ı Basrî ve Ebû Hanîfe gibi Ehl-i Sünnet’in öncü ve makbul olarakkabul ettiği şahsiyetlerle Ma’bed el-Cühenî, Cehm b. Safvân, Ca‘d b. Dirhem,Gaylân ed-Dımaşkî gibi Ehl-i Sünnet tarafından bidat düşüncelerinöncüleri olarak kabul edilen şahsiyetler kelamın öncüleri arasında yer almaktadır. İlk dönem kelâmî şahsiyetler arasında yer alan Vâsıl b. Ata ve Amr b. Ubeyd gibi kelâmcılar aynı zamanda Mu‘tezile içinde yer alır.

Yanıt Açıklaması: İbn Küllâb (ö.240/853), Kalânisî (ö.255/869) ve Muhâsibî’nin (ö.243/856) öncülük ettiği bu kesim, Ehl-i sünnetin itikadını kelâmi argümanlar kullanarak ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu çalışmalar daha sonra Ehl-i sünnet kelâmı denildiğinde akla gelen Eş‘arî ve Mâtürîdî kelâm ekollerine zemin hazırlamıştır. Bunda dolayı İbn Küllâb, Kalânisî ve Muhâsibî, Sünnî kelâmın öncüleri olarak görülmüşlerdir.

Yanıt Açıklaması: Kelâm ilminin doğuşunda rol almış kelâmcılar Ma’bed el-Cühenî, Ca‘d b. Dirhem, Cehm b. Safvân, Gaylân ed-Dımaşkî, Hasan-ı Basrî, Ebû Hanîfe’dir.

Yanıt Açıklaması: Ca‘d b. Dirhem, tabiûn neslinden olup, İslam düşünce tarihinde ilâhî sıfatlar, halku’l-Kur’ân ve insanların fiilleri gibi itikadî konuları ilk defa tartışmaya açan kelâmcılardan biridir

Yanıt Açıklaması: “Tevhîd”, Allah’a hiçbir şekilde ortak koşulmaması ve birliğinin tasdik edilmesi anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Mutezile mezhebi hristiyan kelamcılarla İsa (a.s)'ın durumu ile ilgili tartışmalarından dolayı İslam kelamında birçok mevzuyu gündeme taşımışlardır

Yanıt Açıklaması: Allah Teâlâ’nın zatı dışında kadîm olarak kabul edilebilecek birtakım sıfatları yoktur. Eğer Allah’ın kadîm sıfatları bulunsaydı bu, Allah’tan başka kadîm varlıkların kabul edilmesi demek olduğu için tevhidi ortadan kaldırırdı.

Yanıt Açıklaması: Ehl-i sünnet’e göre günahlar helal sayılarak işlenmediği müddetçe kişiyi dinden çıkarmaz. Fakat günahlar imana zarar verir ve sahibi âhirette cezalandırılır. Ne var ki, Allah dilerse onları af edebilir.

Yanıt Açıklaması: Kelâm ilminin Kur’an ve Sünnet’te yer alan İslâm inanç esaslarıyla ilgiliolmak üzere iki temel görevi ve gayesi vardır. Bunlardan birincisi; İslâm dininin inanç esaslarını aklî ve naklî delillerle ispat etmeye çalışmaktır. İkincisi ise; bu esaslar hakkında ortaya çıkabilecek şüpheleri izale etmek ve Müslüman olmayanların İslâm’a yöneltecekleri eleştirilere cevap vermek, onların iddia ve delillerini çürütmektir. Bütün bunları yaparken kelâm ilminin nihaî gayesi bir bütün olarak her alanda dünya saadetini elde etmek ve bunun tabii bir sonucu olarak âhiret hayatında ebedî kurtuluşu gerçekleştirmektir. Bu noktada dünya saadetiyle ebedî kurtuluşun dinî düşünce açısından birbirinden ayrılmazlığını asla dikkatlerden kaçırmamak gerekir. İslâm dininde, onun hayat telakkisinde biri dünya diğeri âhiret olmak üzere birbirinden kopuk, birbirleriyle ilişkisi olmayan iki ayrı dünya tasavvuru yoktur. Hayat bir bütündür. Hem dünyayı hem de âhireti içine alır. Zira dünyayı yaşamadan âhireti yaşamak mümkün olmadığı gibi dünyanın hakkını vermeden âhiret mutluluğunu elde etmek mümkün değildir. Bir başka bakış açısıyla söylersek, bu dünyada âhireti yaşamak mümkün değildir. Çünkü henüz yaşayan insan için âhiret daha gerçekleşmemiştir. Bundan dolayı dünyayı ihmal ederek burada bir âhiret hayatı yaşamak söz konusu olamaz. Önce içinde bulunulan gerçekliğin, yani bu dünya hayatının hakkı verilmeli, aynı zamanda âhiret gerçekliğine de hazırlanılmalıdır. Bu ikisi birbirine zıt şeyler değildir. Din, dünya hayatına indirilmiş gerçekliğin adıdır. Onu burada anlamak ve yaşamak, hem dünyayı hem de âhireti gerçekleştirmek demektir. İşte kelâm ilmi sağlam bir itikat oluşturmaya çalışırken inanan insana bu gerçekliği anlatmaya çalışır. Kelâm ilminin gayesine göre yapılan tariften anlaşılmıştır ki bu ilmin esas fayda ve gayesi, insanın dünyada mutlu yaşamasını, âhirette de ebedî kurtuluşu elde etmesini sağlamaktır. Bu bağlamda yukarıda I, II ve III seçeneklerdeki ifadelerin tümü kelâm ilminin amaçlarındandır. IV seçenek ise, fer'i ilimlerden olan ve 'el-Fesr' masdarından tef'il babında yorumlamak, açıklamak manalarına gelen, Kur'an'ı yorumlamak ilmi olan tefsirin gayesidir.

Yanıt Açıklaması: Tabiat bilimleri dediğimiz fizik, kimya, biyoloji, astronomi, matematik vebenzeri ilimlerle kelâm ilminin ilişkisi, her iki ilim türünün de varlığı ve onun özelliklerini konu edinmelerinden dolayıdır. Varlığı konu edinmeleriaçısından bu ilimler arasında konu birliği olmakla birlikte, kelâm ilmininvarlık perspektifi daha geniştir. Çünkü tabiat bilimleri varlığı yalnız budünyadaki durumuyla ele alır. Bir yaratanın bulunup bulunmadığıyla uğraşmadığı gibi, duyulur alemin dışıyla da ilgilenmez. Halbuki kelâm ilmi varlığı ele alırken ilk ve mutlak varlık olan ve diğer varlıkları da yaratan Allah’ın zâtını konu edindiği gibi, duyulur alemin dışında kalan gâib alanla doğrudan ilgili bir bilim dalıdır. Öte yandan tabiat ilimleri daha çok gözlem ve deneyle sonuca ulaşır. Sadece olayın seyrini takip ederek tâbi oldukları kanunları keşfe ve izaha çalışır. Kelâm ilmi ise tüm varlık ve olayların sebep ve nedenlerini sorar, araştırır. Tabiat kanunlarının nedeni nedir ve nedensellik nedir? Âlemde bir determinizm var mıdır? Sonra tabiat kanunlarını keşfedip anlamanın amacı nedir? Ve bütün bu evrende olup biten olaylar ve gerçeklikler ortasında insanın konumu nedir? Tümüyle eşya niçin ve kim tarafından yaratılmıştır? Bir yaratıcı var mıdır, yok mudur? Bütün bu sorular, kelâmın varlığı incelerken sorduğu temel sorulardır ve bu ilmin amacı da bu sorulara cevap bulmaktır. Tüm bu manada B seçeneğinde yer alan "Tabiat ilimleri daha çok gözlem ve deneyle sonuca ulaşması ve olayın seyrini takip ederek tâbi oldukları kanunları keşfe ve izaha çalışması nedeniyle kelâm ilminden daha doğru sonuçlara ulaşır" ifadesi yanlıştır.

Yanıt Açıklaması: Hz. Peygamber’in vefatından sonra hilafet görevini yürüten ilk iki halife Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer devrinde Müslümanlar arasında birlik, beraberlik ve sükûnet hâkim idi. Ancak, üçüncü halife Hz. Osman’ın hilafetinin özellikle son dönemlerinde idareyle ilgili siyâsî sorunlar nedeniyle huzur ve sükûnet bozularak yerini çatışma ve kargaşa aldı. Gittikçe büyüyen kargaşa sonu- cunda Hz. Osman şehid edildi.

Yanıt Açıklaması: İtikadî meseleler incelenirken daha doğru ve kolaylıkla anlaşılabilmelerini sağlamak için adına vesâil yani ana konuları anlamaya vesile ve yardımcı olan konular ele alınır. Bu konular aslında ana mesele olan itikadın anlaşılmasına ve açılımına aracı olan, onları ispat etmede ve delillendirmede kolaylık sağlayan araç konulardır.

Yanıt Açıklaması: Ondokuzuncu asrın sonlarından başlayarak hâlen devam etmekte olan dönem yeni ilm-i kelâm dönemidir.

Yanıt Açıklaması: Mâtürîdîler göre insan kendi eylemlerinin sahibidir. İnsanın kendi fiillerinin sahibi olduğuna akıl, duyular ve Kur’ân ayetleri delalet etmektedir. İnsana belli görev ve sorumlulukların verilmesi ve bunların karşılığı olarak ceza ve mükafatın konulması da bu esasa dayanmaktadır.