Kelam'A Giriş

Yanıt Açıklaması: Gazali Kelam ilmini tasnif ederken onu külli ilimler içinde sıralamaktadır

Yanıt Açıklaması: Hz. Peygamber, kendisinden sonra kimin halife olacağı hususunda bir belirlemede bulunmadığı için Müslümanlar, onun vefatından hemen sonra yaptıkları toplantıda konuyu etraflıca istişâre etmişler, konuşmuşlar ve halife adayları çıkarmışlardır. Böylece onlar, İslâm toplumunu kimin daha iyi idare edebileceğini önemle tartışmışlardır.

Yanıt Açıklaması: Basra ve Bağdat ekollerini birbirinden ayıran en belirgin fark, Bağdat ekolünün Hz. Ali’ye olan yaklaşımıdır. Onlara göre Hz. Ali, diğer sahabeden üstündür. Onlar Hz. Ali’nin nesline yakın duran siyasi bir tavır belirlemişlerdir. Nitekim Basra ekolüne mensup Mu‘tezilî âlimlerin önemli bir kısmı o günlerde iktidarda bulunan Abbasîler ile sorun yaşamazken, Bağdat ekolüne mensup bazı âlimler, Hz. Ali’nin oğullarını destekledikleri için sıkıntı yaşamışlardır.

Yanıt Açıklaması: Eş‘arî-Mâtürîdî öncesi dönemde Ehl-i sünnet şemsiyesi altında birleşen guruplar kaderin inkâr edilemeyeceği noktasında itifak içinde olmuşlardır, fakat kaderi anlama biçimleri birbirinden farklıdır, denilebilir.

Yanıt Açıklaması: Mu‘tezile ekolü, yabancı tesirlere karşı İslâm inancını savunmak amacıyla önemli işler gördü. Bu mezhep mensupları, bir taraftan felsefeyle ilgilenip orada İslâm akidesiyle bağdaşmayan düşünceleri cevaplandırmaya çalışırken, diğer taraftan yeni fethedilen ülkeler halkına İslâm’ı tebliğ etmek ve İslâm inancına yöneltilen eleştirileri cevaplandırmak için büyük gayretler gösterdiler.

Yanıt Açıklaması: Sahabeden Ebû Zer el-Gıfârî (ö. 31/651-652) bunlardan önce Müslümanların mallarını Allah’ın malı olarak kabul ettikleri ve bu malların tasarruf hakkının ve yönetimin kendilerine ilahî kader ile geçtiğini iddia etmeleri sebebiyle Emevîleri sert bir şekilde eleştirmişti. Çünkü onların bu tavrı cebir ve baskı anlamına geliyordu. Ma’bed’in kader konusundaki olumsuz tavrında Ebû Zer’in bu çıkısının da etkisi vardır.

Yanıt Açıklaması: Konularını doğrudan doğruya Kur’ân’dan alan kelâm ilminin ana konularınınortaya çıkışı, bunları anlamaya yönelik ilmî tartışmaların doğuşu, başlamasıve kazandığı muhteva açılarından kelâm ilminin tarihi sürecini beş ayrıdönem halinde incelemek doğru olur. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:1. Kur’ân vahyinin devam ettiği dönem; Hz. Peygamber dönemi.2. Kelâmî tartışmaların ortaya çıktığı ilk fikrî hareketler ve ihtilaflardönemi.3. Mu‘tezile mezhebinin ortaya çıkışı4. Ehl-i Sünnet kelam mezheplerinin ortaya çıkışı.5. Yeni ilm-i kelâm dönemi: Ondokuzuncu asrın sonlarından başlayarakhâlen devam etmekte olan dönem.

Yanıt Açıklaması: Mu‘tezile, Allah’a ait masdar kalıplarıyla ifade edilen hayat, ilim, kudret, irade… gibi subutî sıfatların varlığını kabul etmemektedir. Mu‘tezile, Ehl-i Sünnet’in Allah’a izafe ettiği subutî sıfatları iki gruba ayırmaktadır. Birinci grup siga bakımından da sıfat olan hayy, alim, kadir gibi masdardan türetilen kelimelerdir. Mu'tezile bu sıfatları Allah’a izafe eder.

Yanıt Açıklaması: Mu‘tezile’nin beş temel esasından biri olan bu ilkeye göre “iyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak” her Müslümana farzdır. Nitekim Kur’an’da iyi ameller emredilmiş, kötü ameller yasaklanmıştır. Mu‘tezile bu düşüncesine Kur’an’dan birtakım ayetlerle delil getirmiştir. “Sizden, hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden bir topluluk bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır”(Al-i İmran 3/104) ayeti Mu‘tezile’nin bu görüşünün temel da- yanaklarından biridir.

Yanıt Açıklaması: S¸îa’ ya göre halifelik meselesi insanların seçimine bırakılabilecek bir iş değildir. Halife nasla belirlenir. Hz. Peygamber Hz. Ali’yi kendisinden sonra yerine halife olarak tayin etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kaderin olmadığı, ezelde kulların fillerinin belirlenmediği fikrini toplumda yüksek sesle ilk ortaya atanın Ma’bed el-Cühenî’dir (80/699). Gaylân ed-Dımaşkî (ö. 120/738 civarı) de bu konuda benzer fikirleri savunmuştur. Bu konuda önemli olan husus, iki şahsın kader konusunda Müslümanlar arasında ilk defa konuşanlar olmaları, kaderi inkâr ederek insanı fillerinde hür kabul etmeleri ve insanı kudret sahibi olarak görmeleridir. Bu iki zatın kader ile ilgili görüşleri Kaderiyye mezhebinin aslını teşkil etmiş, bu görüşü benimseyenlere kaderî denilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Ma’bed, Ca‘d ve Gaylân, kaderi inkâr eden görüşlere sahip olan kelamcılardır.

Yanıt Açıklaması: Hasan-ı Basrî, pek çok sahabeden ilim almakla birlikte en çok Enes b. Malik’ten istifade etmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kelâm ilminin konusu İslâm dininin inanç alanıdır. Dini anlamda iman;Kur’an’ın iki kapağı arasında var olan muhtevanın tamamına inanmaktır.Dolayısıyla bunları, yani iman prensiplerini tek tek saymak mümkün değildir. Ancak, bu muhtevayı, öğretimde kolaylık sağlamak ve akılda kalmasına imkân vermek için Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hadîslerinden de istifade edilerek kısaca altı iman ilkesi şeklinde ifade edilmiştir. Şu halde kelâm ilminin konusu, Kur’an ve vahyin bütünüdür ve dolayısıyla o bütünlüğün şifreleri olan altı iman esasıdır. Konusuna göre kelâm ilminin bu tarifinden hareketle sorunun ilk dört seçeneğinde yer alan yanıtlar "Konusuna göre kelâm ilmini" tanımlamaktadır. E seçeneğinde yer alan yanıt kelâm ilminin konusudan ziyade gayesini tanımlamaktadır. Bu bakımdan doğru seçenek "E" seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Mâtürîdîliğin gelişip bir ekol düzeyine çıkmasında Mâtürîdî’nin öğrencilerinin ve taraftarlarının katkısı olmuştur. Bunların en önemlilerinden biri kuşkusuz es-Sevâdu’l-a’zam adlı risalenin sahibi olan Hakîm es-Semerkandî’dir (ö. 342/953).

Yanıt Açıklaması: Bişr b. Mu’temir (ö. 210/825), Sümâme b. Eşras (ö. 213/828), Ca’fer b. el-Mübeşşir (ö. 234/849) ve Ahmed b. Ebî Duâd (ö. 240/854) Bağdat Mu‘tezilesinin önde gelen bazı temsilcileridir.

Yanıt Açıklaması: Hasan-ı Basrî, gerçek imanın kişiyi dinin buyruklarına itaat etmeye sevk ettiğini belirtmektedir. Amelsiz imanın bir değeri yoktur. Bu sebeple iman artar ve eksilir.

Yanıt Açıklaması: Mâtürîdîliğin temel görüşleri Ulûhiyet , İnsanın Özgürlüğü, Amel- İman İlişkisi, Nübüvvet ve Büyük Günah.

Yanıt Açıklaması: İbn Hazm ise Ehl-i sünnet adı altında şu beş gruba yer verir. 1. Sahabe 2. Onların yolundan giden seçkin tabiun nesli 3. Ashâbü’l-hadîs 4. Onlara tabi olan fakihler. 5. Nesil nesil günümüze kadar onları takip eden, yollarını izle- yen yeryüzünün doğusunda ve batısında bulunan Müslümanlar. Ehlü’s-sünne ve’l-cemâa’ şeklinde cemâat kavramı da ilave edilir. Bunun anlamı bir araya getirilmiş, toplanmış şeydir. Istılahta ise ümmetin siyasi birliği, bütünlüğü, Müslümanların çoğunluğu anlamındadır.

Yanıt Açıklaması: “Mu‘tezile” kelimesi, sözlük anlamı itibariyle “ayrılanlar”, “uzaklaşanlar”, “bir köşeye çekilenler” gibi anlamlara gelmektedir. Terim olarak ise itikadî meselelerin yorumunda akla ve insan iradesine öncelik veren kelâm mezhebi olarak tanımlanabilir.