İslam Mezhepleri Tarihi

Yanıt Açıklaması: Mehdilik kavramı, İmâmiyye (İsnâaşeriyye) Şîası ile birlikte farklı bir içerik kazanmıştır. İmâmiyye mezhebi on ikinci imamın beklenen kurtarıcı olduğunu ileri sürmüş ve mehdiliği onun önemli bir vasfı haline getirmiştir. Bu yüzden beklenen mehdi inancı, zamanla Şiîliğin temel inanç esaslarından biri haline gelmiştir. Buna göre beklenen kurtarıcı, yani mehdi, on ikinci imam olan Muhammed b. Hasan el-Askerî’dir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: İmâmiyye tarafından imâmetin nübüvvetin devamı olduğuna delil olarak getirilen ve farklı varyantlarla hem Şiî ve hem de Sünnî kaynaklarda geçen bir rivayette, Hz. Peygamber şöyle demektedir: “Ey insanlar, size iki değerli hazine bırakıyorum, onlara sarıldığınız sürece asla dalalete düşmeyeceksiniz. Bunlardan birisi Allah’ın kitabı, diğeri ise benim ‘itretim, yani Ehl-i Beyt’imdir… Bu ikisi, (cennette) havz başında bana ulaşıncaya kadar birbiinen ayrılmaz; bunu Rabb’imden diledim. Benden sonra bu ikisine yapışır, sıkıca sarılırsanız ebedî olarak sapmaz ve dalalete düşmezsiniz”. Sekaleyn hadisi olarak şöhret bulan bu rivayet, farklı şekillerde (mesela “‘itretim” yerine “sünnetim” ifadesi kullanılıyor) Ehl-i Sünnet kaynaklarında da geçmiş olması sebebiyle, Şîa tarafından en önemli delillerden birisi olarak kabul edilektedir. Şiîler’in bu iddialarına rağmen bu ve buna benzer mevcut rivayetlerden, imamın nassla tayini ve masumiyeti gibi delillerin çıkarılması mümkün değildir. Çünkü imama ve Şîa’nın dediği gibi imamda mevcut olan özel bir ilme ve onun masumiyetine inanmak, Kur’ân-ı Kerîm’in müminlerde bulunmasını istediği hür, akıllı varlıklar olma özelliğini ortadan kaldırır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Fırka, bütün dinî gerçekleri en geniş anlamıyla kapsayan müstakil bir sistem olduğunu savunması sebebiyle nadiren Hâkimiyye diye anılmışsa da genellikle Dürzîlik (Dürziyye) adıyla yaygınlaşmıştır. Bu isim fırkaya, önceleri Hamza’nın yakını ve dâisi iken daha sonra mürted sayılan Anuş Tekin (Neştekin) ed-Derezî’nin yoğun propagandalarından dolayı verilmiştir. Dürzîler, her ne kadar zamanla bu ismi belli ölçüde kabullenmişlerse de, tam anlamıyla tevhidi gerçekleştirdiklerini düşünerek kendilerini “Muvahhidûn” veya “Ehlü’t-tevhîd” diye anmış, kimi zaman da “Benû Marûf” ismini kullanmışlardır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Cemaleddin Efgani önceliğini siyasi çalışmalara vermiştir. Islahat programında İslam birliği fikrinin çok önemli bir yeri vardır. Mısır’da İhvan-ı Müslimin ve Pakistan’da Cemaat-i İslami gibi örgütlerin ondan ilham aldığı ve onun düşüncelerini tekrarladıkları söylenebilir.

Yanıt Açıklaması: Anadolu'nun bazı yerleşim merkezlerini dolaşan ve müritleriyle görüşüp onların desteğini alan Şeyh İsmail, Azerbaycan, Nahçıvan gibi yerleri ele geçirip büyük zaferler elde etmiş ve Tebriz’de şahlık tahtına oturmuş, On İki İmam adına hutbe okutup para bastırmış ve 1501 yılında resmen Safevî Devletini kurmuştur.

Yanıt Açıklaması: Bâbîlik-Bahâîlik, tıpkı Ahmedîlik gibi, 19. Yüzyılda, beklenen kurtarıcı söyleminin yüksek sesle dile getirildiği bir kaos ortamı üzerinde şekillenmiş dini bir harekettir. Ahmedîlik, Hint alt kıtasında ve Sünni İslâm anlayışı ekseninde oluşmuş bir hareket iken, Bâbîlik-Bahâîlik İran’da daha çok Şiî İslâm anlayışı merkezinde gelişmiştir.

Yanıt Açıklaması: Karmatiyye

Yanıt Açıklaması: Başka bir erkân “Koldan Kopan Erkânı”dır. Bu erkân bir âyinden ziyade gençleri toplantıya alıştırma, onlara âdâb ve erkân hususunda duygu verme, tarikat mefkûresini aşılama amaçlı bir muhabbet meclisidir.

Yanıt Açıklaması: Her üç başlık da psiko-sosyal faktörler arasında yer alır.

Yanıt Açıklaması: Allah’ın, ölenlerin bir bölümünü öldükleri surette dünyaya getireceğine, böylece bir insan kesiminin yükseltileceğine, bir insan kesiminin de alçaltılacağına, hak sahibi insanların haklı olduklarının, zâlimlerin ise haksız bulunduklarının meydana çıkacağına inanılan İmâmiyye itikadî görüşe, Rec’at (dönüş) denir. Rec‘atin, S¸îa inancının esas unsurlarından olduğunu ve buna inanmayanın S¸iî olmadığını söyleyenler de vardır. Ehl-i Sünnet, rec‘ati kabul etmemektedir. Halbuki İmamiye’ye göre, rec‘ate inanmak ne tevhîd inancına zıddır, ne de nübüvvet inancına; hatta bu iki inancı kuvvetlendirir. İmâmiyye S¸îası’nda rec‘at anlayışının temel güdüsü, zulme uğrayan Ehl-i Beyt mensuplarıyla onlara zulmedenlerin, on ikinci imamın ortaya çıkması döneminde diriltilip tekrar dünyaya gönderilmesi ve ardından Ehl-i Beyt düşmanlarından intikam alınmasını gösterme çabasıdır.

Yanıt Açıklaması: İmamın ilminin vehbî değil kesbî olması

Yanıt Açıklaması: 1844 yılında Şiraz’da Kazım Reşti’nin görüşleri ışığında kendisinin mehdiye açılan kapı, yani bab olduğunu ilan eden Mirza Ali Muhammed Babilik, bir başka deyişle Bahailik dini hareketinin kurucusu olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Şîa’nın doğuş dönemi olarak adlandırılan bu devrede ortaya çıkan oluşumlara, “aşırı (ğulât) hareketler” veya “ilk Şiî hareketler” adı verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Vehabbiye günümüzde genellikle selefi olmayanlar tarafından selefi akımlar için kullanılmakta olan meşhur bir adlandırmadır. İslâmiyet’in ilk asrına kadar tarihi geriye giden Ehl-i Hadis geleneği üzerine Vehhabiliği tesis eden kişi Muhammed b. Abdülvehhab’tır (1703–1792). Arabistan haricindeki müslümanlar üzerinde Vehhâbîliğin tesiri daha çok 20. yüzyılda gerçekleşti. Gelişen ulaşım ve iletişim imkânları, farklı ülkelerdeki değişik cemaat ve kuruluşların Necd ulemâsı ile irtibatlarını kolaylaştırdı. Hindistan-Pakistan Ehl-i Hadîs cemaati ile Mısır’daki Ensâri’sSünneti’l-Muhammediyye cemiyeti bu oluşumların en eskileri olarak kayda değer

Yanıt Açıklaması: Harûriyye temel Harici fırkalardan biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Doğru seçenek B şıkkında verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: On iki imamla ilgili rivayetler, Küleynî’nin Usûlü’lKâfî adlı eseriyle karar bulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Mirza Gulam Ahmed Kadiyânî (1835-1908) tarafından Hindistan Pencap-Kâdiyân'da XIX. yüzyılın sonlarına doğru kurulan bir dini harekettir. Hareketin kurucusu ve bağlıları, kendileri için Ahmediyye ismini kullanmışlar, resmi makamlarca da bu isimle anılmışlardır. Ancak İslâm dünyasında tanımlandıkları isim, genellikle Kâdiyâniyye olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Mirza Gulam Ahmed, adını ilk kez 1877 yılında Hindu ve Hıristiyanların Müslümanlara saldırılarını yoğunlaştırdığı bir dönemde Kadiyan'da, yerel gazetelerde İslâm'ı savunan yazılarıyla duyurdu.

Yanıt Açıklaması: İhya hareketine “nereden başlamalı” sorusuna verilen İslamcı cevaplarda önemli farklılıklar bulunmaktadır. İslamcı şahsiyetlerin hangi ağırlık ve üslupta geleneği sorguladıkları veya ladini mihraklara karşı reaksiyoner olup olmadıkları, onların modernist ya da muhafazakar olarak değerlendirilmelerinin kıstaslarıydı. Dolayısıyla Osmanlı’nın Mustafa Sabri, İskilipli Atıf, Said Nursî gibi muhafazakâr İslamcıları genellikle Cumhuriyet devrimlerine muhalif bir pozisyon almışlar; modernist olarak vasıflanan İzmirli İsmail Hakkı, Şemseddin Günaltay gibi isimler ise idarede önemli görevlere getirilmişler, hatta yeni rejimin tasarruflarını savunan bir söylem geliştirmişlerdi. Öte yandan İslam dininin gelişmeye engel olmadığı, Batı medeniyetine üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığı, Müslümanın sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiği, birlik ve beraberliğin elzem olduğu gibi tezleri savunmada söz birliği edilmiştir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.