İslam Kurumları ve Medeniyeti

Yanıt Açıklaması: İslâm öncesi meşhur coğrafyacılardan Ptolemy’de Makoraba (Hitti, 1980) olarak geçen Mekke’nin ismi, ilâhî kitaplarda Bekke, Kur’ân-ı Kerim’de hem Bekke (Âl-i İmran, 3/96) hem de Mekke (Fetih, 48/24) olarak kullanılmıştır. Ayrıca İslâm tarihi içinde burası Ümmü’l-Kura, el-Beledü’l-Emîn, el-Beledü’l-Haram gibi otuzdan fazla isim ile adlandırılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Divân-ı İnşâ: Buna “divân-ı tuğrâ” da denirdi. Devletin haberleşme sistemini yürütürdü. Memur tayinlerine ve iktâlara vesikalar verirdi.

Yanıt Açıklaması: Medreseler, XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar inişli çıkışlı bir seyir izlemekle beraber, ülkenin ilim, irfan, kültür, medeniyet ve sosyal hayatına doğrudan doğruya hizmet veren kurumlardı.

Yanıt Açıklaması: Sultan Sancar döneminde (1117-1157) Selçuklu şehirlerinin enlem ve boylam dereceleri ile kıble yönlerini gösteren Zîc-i Sancâriyi tertipleyen Ebu Mansur Abdurrahman Hâzinî de (XII. yüzyıl) önemli ilim adamlarındandır.

Yanıt Açıklaması: İslâmî dönemde vezirliğin meşrutiyet kaynağı, Kur’ân, Hadis ve Maslahat olmak üzere üç temel gerekçeye dayandırılmıştır. Hz. Mûsâ, Allah’tan kendisi için bir vezir istemiş, Allah da bu isteğini kabul edip ona kardeşi Harun’u vezir tayin etmiştir. Buna kıyasen hükümdarın da kendisine bir vezir tayin etmesi en meşru hakkıdır. Kur’ân bu olayı bize şöyle nakleder: “Mûsâ, ‘Ey Rabbim, bana kendi ailemden, kardeşim Hârun’u vezir yap, beni onunla destekle ve onu işlerime ortak et…dedi.’ Allah: ‘İsteğin kabul edildi, ey Mûsâ! buyurdu.” (Tâhâ, 20/29-36).

Yanıt Açıklaması: Kur’ânî mesajlar bir anlamda insanın yeryüzü ile bağını düzenler. İnsana halife olarak yeryüzündeki davranış biçimlerini ve sorumluluklarını hatırlatır.

Yanıt Açıklaması: İslâm medeniyeti Avrupa’ya İspanya yoluyla ilk defa adımını atmıştır.

Yanıt Açıklaması: Kaşgarlı Mahmud tarafından 1073- 77 yılları arasında Bağdat’ta yazılan ve Abbasi halifesi Muktedi^ Billah’a (1074-1094) sunulan Diva^nu Lügati’ t-Türk, Türkçe’nin güzelliklerini, yabancılara özellikle Araplara göstermek için kaleme alınmıştır. Bu eserde Karahanlı devri Türk tarihi, kültürü, coğrafyası, folkloru, siyasi^ ve sosyal hayatı ile inançları hakkında önemli bilgiler bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Bizanslılar ve Sasânilerde çok daha önceden var olduğu bilinen divan kurumu, Hz. Ömer döneminde devlet hazinesini düzene koymak ve savaşlarda orduya katılanları kayıt altına almak üzere kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Bir medeniyetin doğuşunda ve yayılışında temel unsur insandır. İnsanın bulunmadığı yerde kültür ve medeniyetten söz edilemez. İnsan, belli bir coğrafî çevrede yaşayan ve her an tabiî ve sosyal etkilere açık olan bir varlıktır. Bundan dolayı bir medeniyetin doğuşunda insan, toplum ve coğrafî çevrenin rolü görülür.

Yanıt Açıklaması: Coğrafî çevrenin insan üzerinde "doğrudan" ve "dolaylı" etkileri vardır. Bu etki kültür ve medeniyetlerin doğması ve gelişmesini sağladığı gibi onlara değişik özellikler de kazandırır. Coğrafî çevrenin işte bu etkisiyle; nehir tipi, yayla tipi, takımadalar tipi, bataklık tipi veya kara tipi medeniyetler ortaya çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: Hz. Ebubekir, Hz. Peygamber’e Hz. Hatice’den sonra ilk inanan, “O ne demişse doğrudur” diyen, O’nun en yakın arkadaşı, danışmanı, hicret yoldaşı, kendisi hasta iken namazlara imam tayin ettiği kişiydi. Kişisel erdemleri, İsla^m için feda^ka^rlıkları, tecrübesi ve saygınlığı ile toplumunun en önde geleniydi.

Yanıt Açıklaması: İslâm dininin olduğu gibi İslâm medeniyetinin de bilinebilir ve analiz edilebilir veya tarif edilebilir özü tevhiddir. Çünkü tevhid, hem İslâm dininin hem de İslâm medeniyetinin ilk belirleyici prensibidir. Ahenkli bütününe medeniyet adını verdiğimiz her unsur bir şekilde tevhide yönelik bir anlam ve bir simge taşır. Çünkü İslâm inancında, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allah’ı hoşnut etmeye yönelik her girişim ve davranış ibadet olarak kabul edilmiştir. Tevhid bünyesinde tüm medeniyetleri kapsamamaktadır

Yanıt Açıklaması: İlmî sahada Müslüman Türk âleminin Batı’ya tesiri XII. yüzyıldan itibaren etkili olmuştur.

Yanıt Açıklaması: İslâm medeniyeti için temel olan Kur’ânî mesajları ana başlıklar halinde şöyle sıralayabiliriz: *Allah insan için medenî bir ortamın bütün fizîkî şartlarını hazırlamış ve yeryüzünü buna uygun düzenlemiştir. *İnsan yeryüzünde halife olarak yaratılmış ve bu hususta da bilgilendirilmiştir. *Eşya, insanın emrine ve hizmetine sunulmuştur. *İnsana hem yeryüzünde Allah’ın hükümranlığının önüne hiçbir şeyi geçirmeme sorumluluğu hem de yeryüzünün imar edilmesi görevi verilmiştir. Kur’ân, Müslümanları, “Dünyada insanlara yol göstermek ve onları ıslah etmek için çıkarılmış en iyi topluluk olarak tanımlar” (Âl-i İmrân, 3/110). Müslümanlar, Allah’ın kendilerini “en iyi topluluk” olarak tanımlamasını ve kendilerine “yol gösterme ve ıslah” görevi vermiş olmasını en büyük onur kabul etmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Aklî ilimlerde Aristo ve Eflatun’un görüşlerini İslâm inancıyla uzlaştırmaya çalışan ve İslâm-Türk medeniyet tarihinde muallim-i sânî (ikinci öğretmen) unvanını alan âlim Fârâbî (870-950)’dir.

Yanıt Açıklaması: Manevî kültür unsurları arasında din, dil, ahlâk, hukuk, estetik, eğitim, örf, âdet ve sosyal kurumlar yer alır. Maddî kültür, insan eliyle yapılan alet, eserler ve el emeği yeteneğinin ham maddeyi işlemesiyle oluşur. Maddî kültür teknik ve fizikî değerleri içine alır, ancak doğal olanları değil, insan eliyle yapılmış olanları kapsar.  Maddî kültür unsurları arasında dikkat çeken en önemli şey teknolojidir.

Yanıt Açıklaması: Kurumların en önemli iki özelliği; 1-Kurumlar organik izafî bir bütün oluştururlar. Kurumları oluşturan unsurlar arasında organik bir bağ vardır. 2-Kurumların göreli bir süreklilikleri vardır. Bir kurum onu meydana getiren insanlarla karşılaştırılamayacak ölçüde daha uzun bir ömre sahiptir

Yanıt Açıklaması: Dünyayı sevme ve isteme ilâhî ahlâkın disipline ettiği bir dünya arzusuyla sınırlı olmalıdır. Eğer bu sınır korunamaz ise, o medeniyet ahlâkî unsurunu kaybeder, tamamen dünyevileşir ve mensuplarını hızla hüsrana sürükler. Bu sınırı sağlam ve dengeli bir şekilde insanlığa sunan sadece İslâm ahlakıdır.

Yanıt Açıklaması: İslâm medeniyetinde ilmî faaliyetlerin yapıldığı yerler arasında ilk olarak mescitleri görürüz. Sahabeler, mescitlerde ders halkaları oluşturmuşlar ve caminin ilim ve kültür sahalarında bir merkez olmasını sağlamışlardır. Hicrî üçüncü yüzyılda camiler, Müslümanların düşüncelerini tartıştıkları ve bilginlerin ilim öğrettikleri bir kurum haline gelmişlerdir.