İslam Kurumları ve Medeniyeti

Yanıt Açıklaması: Kültürün manevî unsurları kültür, maddî ve teknik unsurları medeniyet olarak değerlendirilmiştir. Bazı ilim adamları da; medeniyet, milletlerarası ortak değerler seviyesine yükselen kültür unsurlarıdır, tanımını yapmışlardır.

Yanıt Açıklaması: Doğuşu ve gelişmesi esnasında İslâm, birbirinden tamamen farkla dört medeniyet ve kültür alanı ile karşılaştı. Bunlar: Roma, İran, Hint, Çin’di.

Yanıt Açıklaması: Mekke’nin tarihi ile ilgili birtakım tartışmalar olmasına rağmen Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmâil’i buraya getirdiği tarih olan M.Ö. 1871 yılından beri varlığı bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: Muaviye, Hz. Hasan ile yaptığı anlaşmada kendisinden sonra halifeyi şuranın seçmesini öngören maddeye uymamış ve oğlu Yezid’i veliaht tayin etmiştir. Bu uygulamasıyla Muaviye, hilâfetin özünde büyük değişiklik yaparak verâset sistemini getirmiştir. Böylece hilâfet, babadan oğula veya hanedanın bir başka üyesine intikal eder duruma gelmiş ve saltanata dönüşmüştür. Bir başka ifadeyle, devlet Emevilerin siyasî mülkü haline gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kanunî Sultan Süleyman dönemiyle beraber vezîr-i âzam yerine, “sadr-ı a‘zam” (sadrâzam), “sadr-ı âlî” ve “sadâret-penâh” adları kullanılmaya başlanmıştır. Bunlardan en yaygın kullanılanı da sadrâzamdır.

Yanıt Açıklaması: Hz. Peygamber’in, evrensel insan hakları beyannamesi diyebileceğimiz Veda Hutbesinde, yüz binlerce Müslümana hitap ederken aile fertlerinin birbirlerine karşı olan hak ve vazifelerini birer kanun şeklinde ortaya koymuştur.

Yanıt Açıklaması: Emeviler devrinin sonlarına doğru fıkıh, sistematik olarak gelişmiş ve hadisler tenkid ve tasnife tâbi tutulmuş; bütün bunların sonucu olarak dinî ilimler belirgin hale gelmeye başlamıştı. Aklî ilimler ve teknik alanlardaki hamle de yine bu dönemde yapılmıştır. Daha çok eski Yunan ve Mısır filozoflarıyla diğer ilim adamlarının kitapları tercüme edilmiş, medeniyetin aklî ilimlerdeki asıl hamlesi için bir alt yapı hazırlığına girişilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Gerçekten VII. asırdan başlayıp XIII. asra kadar devam eden dünya medeniyeti tarihi, İslâm medeniyetinden ibarettir. Tarihin kabul ettiği reddedilmez gerçeklerden birisi de, milâdın VII. yüzyılından XIII. yüzyılın ortalarına kadar hem Avrupa’nın, hem de Ön Asya’nın en medenî ve ileri memleketlerinin İslâm ülkeleri olduğudur.

Yanıt Açıklaması: Eşya, insanın emrine ve hizmetine sunulmuştur. “Allah’ın göklerde olanları da, yerde olanları da buyruğunuz altına verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan ettiğini görmez misiniz?” (Lokman, 31/20) ayetinde görülmektedir ki, eşya bütünüyle insan tarafından kurulacak olan medeniyetin hizmetine sunulmuş ve insan da, eşya üzerinde her türlü eylemi yürütebilecek, bunları işleyecek ve geliştirecek donanımda yaratılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemlerde yetişenler arasında Türk dünyasında kabul gören ya da aslen Türk sayılan birçok âlim ve bilgin bulunmaktadır. Bunlar arasında İslâmî ilimler alanında, eserleri Kütüb-i Sitte arasında yer alan, Buharî, Tirmizî ve Nesâî gibi hadisçiler yanında, bir itikâdî mezhep imamı olan İmam Matüridî de bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Miladî 750 yılından 1258’de vukû bulan Moğol istilâsına kadar süren Abbasiler dönemi, ilmî gelişmeler açısından da çok büyük bir öneme sahiptir. Ebu’l-Abbas’dan (750-754) sonra, Abbasilerin gerçek kurucusu sayılan Mansur’un (754-775) ardından Mehdî (775-785), Harun Reşid (786-809), Me’mun (813-833), Mu’tasım (833-842) ve Vâsık (842-847) gibi halifeler devrini kapsayan 750-847 tarihleri arasındaki dönem, Abbasilerin ve İslâm tarihinin altın devri sayılır. Aynı devirde karanlık çağını yaşayan Avrupa ve Hristiyan dünyası da bu dönemi, dünya ilim ve medeniyet tarihi açısından altın çağ olarak kabul eder.

Yanıt Açıklaması: İslâm âleminde ilmî faaliyetler, ilk fetihlerden hemen sonra, Irak, Suriye ve Mısır’ın fethedildiği ilk üç halife (632-656) döneminde başlamıştır. İlk Emevi halifeleri devrinden başlayarak, gelişen İslâmî ilimler yanında, aklî ilimler de tercüme faaliyetleriyle birlikte ilgi alanları arasında yer almışlardır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı döneminin XV ve XVI. asırlarında müsbet ve dinî ilimlerin her alanı ile meşgul olan bilginlerin meydana getirdikleri eserler sebebiyle bu asırlara “Türk Asırları” denilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Medeniyetlerin doğuşunda etkili olan faktörlerin başında insan unsuru gelir. Medeniyetlerin doğuşunda etkili olan faktörlerden ikincisi coğrafyadır. Diğer faktörler: Kurumsal ve güçlü bir ekonomik yapı, şehirleşme, göç/hicret/yer değiştirme, değerler sistemi, istikrarlı bir siyasî sistem, sağlıklı eğitim, sanat, dil, hukuk, iletişim, sağlık ve güvenlik kurumları vb. medeniyetlerin doğuşlarını etkileyen önemli unsurlardır. İklim bunlardan biri değildir.

Yanıt Açıklaması: İslâm’ın hoşgörü anlayışı ve ötekine karşı olan insanî tutumu İslâm coğrafyasının en batı ucunda bulunan Endülüs’te de devam etmişti. Gerçekten çok dinli ve çok kültürlü bir yapıda bulunan Endülüs’te İslâm hâkimiyeti yaklaşık sekiz asır (711-1492) sürmüştür.

Yanıt Açıklaması: İnsan davranışlarını hem hürriyete kavuşturan hem de sınırlandıran, öte yandan gruplaşmalara ve bölünmelere yol açan değişken bir sosyal örgütler ve ilişkiler ağına toplum denilir. Toplumun temel özelliği, birbiriyle karşılıklı etkileşim ve ilişkilerde bulunan insanların, örgütlenmiş bir şekilde bir arada bulunmalarıdır. Ortak inançlara, tutumlara ve hareket tarzlarına sahip olan bu insanlar, bir takım genel ve ortak amaçlar çevresinde toplanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Da^ru’ n-Nedve adı verilen parlamento binası, Mekke’ nin merkezi^ toplanma, istişare ve karar alma meclisi idi. Burada Mekke’yi ilgilendiren önemli olayların görüşmeleri yapılır ve karara bağlanırdı. Askeri^ sefer komutanları burada belirlenir ve alınan kararın doğru ya da yanlış olduğuna bakılmaksızın geçerli sayılırdı.

Yanıt Açıklaması: Selçuklular döneminde Tıp ve astronomi alanında yeni çalışmalar yapılıyor, çeşitli şehirlerde bîmâristan, dârüşşifâ, dârussıhha adı verilen hastaneler kuruluyordu. Bu hastahanelerde aynı zamanda tıp öğretimi de yapılıyordu. İlk Selçuklu hastahanesinin Nişabur’da Nizâmülmülk (öl.1092) tarafından yaptırılan bîmaristan olduğu bilinmektedir.

Yanıt Açıklaması: İslâm’ın hoşgörü anlayışı ve ötekine karşı olan insanî tutumu İslâm coğrafyasının en batı ucunda bulunan Endülüs’te de devam etmişti. Gereçkten çok dinli ve çok kültürlü bir yapıda bulunan Endülüs’te yaklaşık sekiz asır süren İslâm hâkimiyeti (711-1492) sırasında Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler aynı ülke içinde bir arada ciddi problemlerle karşılaşmadan yaşıyorlardı. Endülüs’te Hristiyanlar ile Yahudiler dinî inaç, kurum, hukuk, âdet ve geleneklerini sürdürme konusunda bir baskıyla karşı karşıya kalmıyorlardı.

Yanıt Açıklaması: Hz. Osman’ın on iki yıl süren hilâfet süresini iki bölümde ele almak daha doğru olur. İlk altı yıllık dönem önemli bir problem çıkmadan geçti. Ancak ikinci altı yıllık dönemin daha başlangıcından itibaren idarî uygulamalardan şikâyetler başladı. Bir taraftan dinî ve ahlâkî diğer taraftan siyasî fitne ve fesat bir türlü engellenemiyor, siyasî hesapların sebep olduğu bozulmanın önüne geçilemiyordu.