İslam Hukukuna Giriş

Yanıt Açıklaması: Füru^-i fıkıh türü. En çok eser yazılan literatür türü olan füru^ türü, doğrudan mezheplere ait fıkhi hükümlerin derlendiği kitaplardır. Usu^l-i fıkıh türü meseleleri hükme bağlayan müçtehidin şer’i^ kaynakları anlama ve onlardan kendi içtihadıyla hüküm çıkarırken takip etmesi gereken metodu inceleme amacı taşır. Fıkıh kitapları içerisinde eser isminde “fetva” kelimesi yer alan bazı eserler aslında füru^ türü içinde değerlendirilir. Ahkam-ı sultaniye türü İslam kültüründe özellikle devlet kavramı, devlet başkanı, devletin sistemi, teşkilatı, idari, mali ve kaza^i^ yapısı, başka devletlerle olan ilişkileri, devlete yönelik suçlar gibi kamu hukuku konuları üzerinde yoğunlaşan başka bir edebiyat türüdür. Hara^c-Emval Türü devletin mali düzeni, gelirleri ve vergilerinin incelendiği fıkıh eserleri oluşturur.

Yanıt Açıklaması: Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nas” diye isimlendirilir.

Yanıt Açıklaması: İslam hukukunu diğer hukuk düzenlerinden ayıran bir kısım özellikleri bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: İlahî iradeye dayalı olması: İslam hukukunun kaynağı ilahî iradeyi temsil eden Kitâb ve Sünnet’tir. Yaptırımın ikili karakterde olması: Âhirette, dünyadaki davranışların mükâfât ya da azap olarak karşılığının görüleceğine inanmak, bir din olarak İslam’ın temel iman esasları arasında bulunmaktadır. limsel doktrin niteliğinde teşekkül etmesi: İslam hukuk kuralları devletsel yetkiye dayalı bir yasama faaliyeti yoluyla konulmadığı gibi, örf-âdet hukuku biçiminde de açığa çıkmamıştır. Meseleci (kazuistik) yöntemle oluşturulması: İslam hukuku başlangıçta İslam hukukçularının önlerine gelen meselelerden her birini ayrı ayrı incelemek suretiyle geliştirdikleri hukukî çözümlerin bir araya toplanmasıyla oluşmuştur.

Yanıt Açıklaması: Dârulharb, dârulislam dışında kalan ve gayr-i müslimlerin egemenliği altında bulunan ülke ya da ülkeleri belirtmek için kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Nişanlanacak taraflar arasında evlenme engelinin bulunmaması gerekir. Evlenme engelleri, aşağıda nikahın şartlarında ele alındığı gibidir. Bundan sadece kocasının ölümü üzerine vefât iddeti bekleyen kadına yapılan üstü kapalı evlilik teklifi istisna edilmiştir (Bakara 2/235).  Hz. Peygamberin “Kişi, kendisi izin vermedikçe kardeşinin evlenme teklifi üzerine evlenme teklifinde bulunmasın” sözünden dolayı izin verinceye veya olumsuz bir şekilde sonuçlanıncaya kadar dünür gidilmiş veya nişanlanmış bir kıza evlenme teklifinin yapılması yasaktır. Fakihlerin çoğunluğu, bunun haram veya tahrîmen mekruh olduğunu söylemekle birlikte bu ikinci teklif üzerine gerçekleşen evliliğin geçerli olduğu görüşündedir. Nişanlanma, taraflara evliliğin verdiği hak ve yetkileri vermez. Bu yüzden taraflar arasındaki mahremiyet ilişkileri önceden olduğu gibi devam eder. Nişanlıların, meşru şekildeki görüşmelerinde bir sakınca olmamakla birlikte bu görüşmelerinde mahremiyet sınırlarına uymaları gerekir. Nişanlılık döneminde nişanlıların rahatça görüşmelerini sağlamak amacıyla yapılan imam nikahı veya dînî nikah adı altında yapılan nikah, nişan bozulduğu takdirde taraflar ve aileleri tarafından hiç yapılmamış gibi sayıldığı için sakıncalı bir uygulamadır. Nişanlanma evlilik değil, esas itibariyle bir evlilik vaadinden ibarettir. Bu yüzden nişanlılar, her zaman için bu nişanı bozma hakkına sahiptir, taraflar birbirlerini evliliğe zorlayamaz.

Yanıt Açıklaması: İrtifak haklarının temel türleri şunlardır: Kaynak (su alma) hakkı (hakku’ş-şirb): Bir akar malikinin başkasına ait bir su kaynağından arazisini sulama, ya da içme ve kullanma gayesiyle düzenli olarak su alma hakkıdır.  2. Geçit hakkı (hakku’l-murûr, hakku’l-memerr): Bir arazi malikine başkasına ait bir arazi ya da yoldan geçme yetkisi veren hak. 3.  İnşaat (üst) hakkı (hakku’l-karâr, hakku’t-teallî): Hak sahibine başkasına ait bir akarın üstünde inşaat yapma veya ağaç dikme yetkisi veren irtifaktır. 4.  Mecrâ hakkı: (hakku’l-mecrâ: hakku’l-mesîl): Mecra hakkı, başka bir akar üzerinde kurulu kaynak hakkı sayesinde alınacak temiz suları kendi akarına ulaştırma, veya kendi ev ve arazisinin atık sularını da başkasının akarından geçirme yetkisi veren irtifak türüdür. 5.  Kiriş koyma hakkı: İnşa ettiği yapının kirişlerini başkasına ait bir duvar ya da kolon üzerine dayama yetkisi veren irtifak. 6.  Manzara irtifakı: Bir akarın manzarasının kesilmemesi, ışık ve havadan daha iyi istifade edebilmesi için diğer akarın belirli bir bölgesinde yapı yapılmaması ya da binanın belirli bir yüksekliği aşmamasını öngören irtifak hakkı.

Yanıt Açıklaması: Süt emme sebebiyle haramlık çocukla öz annesi dışında onu emziren kadın ve bu kadının akrabaları arasında meydana gelen haramlıktır. C¸ünkü Kur’a^n’da “Sizi emziren süt anneleriniz ve süt kızkardeşleriniz size haram kılındı” (Nisa^ 4/23) buyurulmuştur. Burada kural şudur: Süt emen çocuk, emziren kadının öz çocuğu gibi kabul edildiğinde yukarıda sayılan kan ve sıhriyet sebebiyle kimler haramsa onlar, süt emen bu çocuğa haram olur. Hz. Peygamberin “Nesep yoluyla haram olanlar, sütten dolayı da haram olur” şeklindeki sözü, bu kuralı ifade eder ve süt emme sebebi sürekli evlenme engellerinden bir tanesidir. Diğerleri sürekli evlenme engelleri kan bağı ve sıhriyet sebebiyle haram olan evliliklerdir.

Yanıt Açıklaması: Diğer şıklar İslam hukuku literatürünün türlerini ifade ederken, E şıkkı etmez. Kelam birtakım kanıtlara başvurarak, temel dini hükümleri açıklayan, sistemleştiren ve savunan; İslam inancının ilkelerini akıl te­meline oturtmayı, açıklamayı amaçlayan di­siplindir.

Yanıt Açıklaması: Pozitif hukukta eşya hukuku-borçlar hukuku ayırımının temelinde haklarla ilgili bir ayırım yatar: Haklar, konularına yani korudukları menfaatin maddi ya da manevi olmasına göre (para ile ölçülebilen bir değerinin olup olmamasına göre) malvarlığı ve şahıs varlığı hakları olarak ikiye ayrılır. Malvarlığı (mamelek) hakları para ile ölçülebilen (malî) bir değeri olan haklara denir. Başka bir deyişle şahısların maddi menfaatlerini koruyan haklardır. Şahıs Varlığı hakları ise, değeri para ile ölçülemeyen, şahsın manevi/tinsel menfaatlerine ilişkin olan haklardır. Başta şahsiyet (kişilik) hakkı olmak üzere, isim taşıma, velayet ve vesayet hakkı gibi. Sahibi için manevi bir değer ifade eden bu haklar ilke olarak paraya çevrilemez, başkasına devredilemez. Eşya ve borçlar hukuku malvarlığı haklarıyla ilgilenir. Malvarlığı hakları da iki gruba ayrılır. Bunlardan ilki aynî haklar diğeri ise alacak hakkıdır. Aynî haklar bir kimseye bir mal (eşya) üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Alacak hakkı ise bir kimseye (alacaklıya) bir başkasından (borçludan) bir şeyi isteme yetkisi sağlayan haklara denir.

Yanıt Açıklaması: İsitfta^ (fetva^ sorma) uygulamasının meşruluğunu temellendirmek için “Bilmiyorsanız bilenlere sorun” (Enbiya 21/7) ayetine atıf yapılmakla beraber asıl belirleyici olan sahabe uygulamasıdır. Sahabe döneminden itibaren ava^m (ictihad yeterliliğine sahip olmayanlar) karşılaştıkları meselelerin dini^ hükmünü öğrenmek için ilim ehline (müctehidlere) başvurmuş ve onlardan fetva^ almıştır. Gerek sahabe döneminde gerekse sonraki dönemde hiçbir müctehidin fetva^ vermeyi reddederek ava^mı ictihad etmeye yönlendirdiği bilinmemektedir. Zira herkesi ictihad etmeye yönlendirmek mümkün olmadığı gibi doğru da değildir. Müstefti^nin fetva^ sormak için ilmi yeterliliğinin yanında, dini duyarlılığıyla da tanınmış müfti^lere başvurması gerektiği usulcülerin ısrarla vurguladığı bir husustur.

Yanıt Açıklaması: Hanefîlerin eşya ile ilgili terimleri üç aşamalıdır. Birinci aşama mal olmayan şeylerdir. Kan, leş, tek bir pirinç tanesi gibi. İkinci aşama mal olup, mütekavvim olmayan nesneler, başka bir deyişle mütekavvim olmayan mallardır. Bunlar sadece üç tanedir: Hamr (şarap), domuz ve şer’î yollarla kesilmeden (boğularak vb.) ölen hayvanlar. Bu üç nesne de ehl-i kitap açısından teknik anlamda maldır. Üçüncü aşama mütekavvim mallar olup, bu üç şeyin dışında olup, iktisadi değeri olan ve Müslümanlara mubah kılınmış nesnelerdir.

Yanıt Açıklaması: Malvarlığı (mamelek) hakları para ile ölçülebilen (malî) bir değeri olan haklara denir. Başka bir deyişle şahısların maddi menfaatlerini koruyan haklardır.

Yanıt Açıklaması: Bâin talak, yeni bir akit ve yeni bir mehir ile evlenmedikçe kocaya, boşadığı eşine dönme imkanı vermeyen talaktır. Ric‘î talak, yeniden nikah ve mehire gerek olmaksızın kocaya, boşadığı eşine dönme imkanı veren talaktır. Ahsen talak (en güzel boşama), kadını, cinsel ilişkinin olmadığı bir temizlik döneminde bir kere boşamak ve iddeti bitinceye kadar beklemektir. Hasen talak (güzel boşama) ise kadını, üç temizlik döneminde her dönemde bir talak vermek suretiyle üç kere boşamaktır. Bid‘î talak, sünnete aykırı olan boşamadır.

Yanıt Açıklaması: Mağdurun rızası, kişinin, ceza hukuku kuralında suç olarak tanımlanmış olan davranışın kendisine karşı yapılmasına rıza göstermesi anlamındadır ve cezayı düşüren bir sebeptir. Suçlunun ölümü, onun şahsıyla ilgili (bedenî, ruhî ve hürriyeti bağlayıcı) cezaları doğal olarak düşürmektedir. Ayrıca islam ceza hukukunda suçlunun tevbesinin yol kesme suçunun cezasını düşürdüğü konusunda görüş birliği vardır.

Yanıt Açıklaması: Hanefî doktrininde mal, daha ziyade örfi ve tabii bir kavramdır. Mecelle malı: “Tab-’ı insani mail olup da vakt-i hacet için iddihar olunabilen şeydir” diye tanımlar (md. 126). Bu tarif şöyle açılabilir: “Mal, insanın tabiatı icabı meylettiği ve ihtiyaç vakti için saklanabilen şeydir”.

Yanıt Açıklaması: Akit (sözleşme), borçlar hukukunun ve hatta tüm hukukun en teknik ve esaslı konusudur. İslam hukuku kitaplarında özellikle mâlî muâmelât alanındaki bölüm (kitâb) başlıklarının pek çoğu akitlerden oluşu. Ancak akitler kural olarak bir borç ilişkisi ve alacak hakkı doğurduğu için borçlar hukukunun konusudur.

Yanıt Açıklaması: Özel hukuk  şu dallara ayrılır: 1. Medeni Hukuk, 2. Ticaret Hukuku 3. Devletlerarası Özel Hukuk, 4. Fikri hukuk. Medeni hukuk da kendi içinde beş temel branş içerir. a. Şahsın hukuku, b. Eşya hukuku, c. Borçlar hukuku, d. Aile hukuku, e. Miras hukukudur.

Yanıt Açıklaması: S¸eriat (şer’), genelde İslam düşüncesinin, özelde de İslam hukuk teorisinin üzerine kurulduğu ve onu diğer dinî, hukukî, ahlâkî ve felsefî inanç, eğilim ya da yapılardan ayırt eden merkezî bir kavramdır.

Yanıt Açıklaması: Kitâbu’l-hacr: Bir kişinin sözlü tasarruflarını kısıtlama bölümü; Kitâbu’l- mefkud: Kendisinden haber alınamayan kaybolmuş kişi bölümü; Kitâbu’l-itâk: Köle azat etme bölümü; Kitâbu’l-mukâteb; Köleyle yapılan özgürlük sözleşmesi bölümü.

Yanıt Açıklaması: Kitâbu’l-eymân: Yeminler bölümü; Kitâbu’z-zebâih: Şer’î yöntemlerle hayvan kesimi; Kitâbu’l-udhiye: kurban bölümü; Kitâbu’l-eşribe ve’l-et’ıme: İçilmesi ve yenilmesi helal ya da haram olan şeyler bölümü; Kitâbu’s-sayd: av ve avcılık bölümü; Kitâbu’l-hazr ve’l-ibâha: bazen Kitâbu’l-kerâhiyye ve’l-istihsân adıyla da geçen bu başlık, çoğunlukla yukarıdaki bölümlerde ele alınmayan helal veya haram olan şeyleri ele alır.