İslam Hukukuna Giriş

Yanıt Açıklaması: Usûl-i fıkıh türünün ele aldığı dört temel konu olduğu söylenebilir. Bunlar, hüküm, hükümlerin delilleri, hüküm çıkarma yöntemleri ve hükmü çıkaran müçtehit ile ilgili bölümlerdir.

Yanıt Açıklaması: Cevaplar içinde sadece İbaha kelimesi usulcülere bir teklif hükmüdür. Diğer cevaplar Hanefilere göre teklif hükümleridir.

Yanıt Açıklaması: İslam hukukunda, orta malları (genel yollar, meydanlar vb.) ile tabiatı icabı üzerinde özel mülkiyet kurulması mümkün olmayan denizler, büyük nehirler gibi sahipsiz malların yanında, birtakım mallar özel mülkiyet dışında tutulmuştur. Bu noktada devletin de bu mallar üzerinde mülkiyeti olmayıp bunlar kolektif bir şekilde tüm topluma aittir. İşte özellikle bu son noktada İslam hukukunun kapsamı biraz geniş tuttuğu söylenebilir. Su, ateş, ot (ve tuz) gibi nesneleri kapsayan bu mallar üzerinde kimsenin özel mülkiyet hakkı olmayıp bunlar üzerindeki yetki ibaha ortaklığı (şirket-i ibaha: eş-şeriketü’lamme) konusudur. İbaha ortaklığı terimi, bu mallardan istifade etme noktasında tüm toplumun ortak olduğu ve bu ortaklığın mülkiyet niteliğinde bulunmayıp bir özgürlük ve serbesti mahiyetinde olduğunu ifade eder. Fıkıh bilginleri de, yer altı ve yer üstü su kaynakları, her tür zahiri maden kaynakları, kendiliğinden biten otlar, tutuşturmada ya da yakacak olarak kullanılan nesneler (ateş, petrol) ve tuz mahalleri gibi bazı nesnelerin de sadece kolektif mülkiyete konu olabileceğini belirtmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bütün akitler açısından ortak ve genel olan üç unsur vardır. Bunlar taraf, irade beyanı ve konudur.

Yanıt Açıklaması: İslam hukukunda, mülkiyet hakkının da dahil olduğu, eşya üzerinde en güçlü ve doğrudan kurulan yetkileri “milk” terimi ifade eder. Milk terimi, gerek mahiyet gerekse kapsam açısından günümüz hukukundaki aynî hak terimini karşılar.

Yanıt Açıklaması: Hisseli mülkiyetin ortadan kaldırılarak müstakil mülkiyet tesis edilmesine izale-i şuyû (hisseli mülkiyetin izalesi) denir. Buna göre böyle bir malın mümkün ise öncelikle taksim edilmesi yoluna gidilir. İslam hukukunda su, ateş, ot (ve tuz) gibi nesneleri kapsayan bu mallar üzerinde kimsenin özel mülkiyet hakkı olmayıp bunlar üzerindeki yetki ibaha ortaklığı (şirket-i ibaha: eş-şeriketü’l- amme) konusudur. Halefiyet (yerini alma) ise başlıca bir şahsın miras ve vasiyet yoluyla diğer bir şahsa halef olması, yani onun yerine geçmesidir.

Yanıt Açıklaması: Had suçları, Kitâb ve Sünnet’te doğrudan suç olarak düzenlenmiş, cezaları belirlenmiş ve esas itibariyle Allah haklarını ihlâl eden davranışlardır. Kısâs suçları, cana ve vücut bütünlüğüne karşı saldırı niteliği taşıyan davranışlardır.

Yanıt Açıklaması: İctihad, sınırlı sayıdaki nasların sahip olduğu potansiyelden hareketle sınırsız sayıdaki olayları çözme yönünde insan aklının ortaya koyduğu beşerî bir faaliyettir. İslam hukukunun dinamizmi bu faaliyete bağlı olduğu gibi sistemleştirilmesi de büyük ölçüde bu faaliyetin bir sonucudur.

Yanıt Açıklaması: Birisi erkek farz edildiğinde diğeri ona haram olan iki kadını bir nikah altında birleştirmek yasaktır. İslam’da adaleti gözetmek şartıyla bir erkek en fazla dört kadınla evlenebilir. Evli olan veya iddet bekleyen bir kadın ile evlenmek yasaktır.

Yanıt Açıklaması: Klasik fıkıh kitaplarının genellikle son kısımlarında yer alan bölümler ukûbât ana başlığına dâhildir. Ukûbât kelimesi, ceza anlamına gelen ukûbe kelimesinin çoğuludur. Bu sebeple bu ana bölüm öncelikli olarak ceza hukuku alanına giren konuları, yani İslam hukuku açısından suç kabul edilen fiilleri, bunlara verilecek cezaları ve bu cezaların nasıl uygulanacağını ele almaktadır. Ayrıca ukûbât alanı içinde ceza yar- gılamasıyla ilgili konular da bu başlıktaki bölümler içinde açılan alt başlıklar altında incelenir.  Muâmelât medeni ve özel hukuk, İbâdât ise mükellefin yaratanına karşı saygı ve itaatini simgeleyen, dinin yapılmasını istediği belirli ve düzenli bir takım söz ve davranışları konu alır. D ve E çeldiricileri İbâdât ana başlığının altında incelenen konulardır.

Yanıt Açıklaması: Muâmelât kelimesi klasik bir tanıma göre “şahısların yaşamlarındaki normal ihtiyaçlarını gideren ve onlara fayda temin eden ilişkileri düzenleyen hükümler” olarak tanımlanmıştır. (İbn Abidin, IV, 50) Başka bir ifadeyle tekrarlarsak, muâmelât, şahısların normal medeni ilişkilerini ve hukuki işlemlerini ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Birtakım âyet ve hadisler ve sahabenin icmâı yanında nasların sınırlı, olayların ise sınırsız olduğu şeklinde bir argümana tutunmuşlardır. Bununla birlikte Ebû Hanîfe ve Malik kıyas da dahil olmak üzere ictihadın kapsamını daha geniş bir çerçevede değerlendirirken Şâfiî kıyas ile sınırlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Bir kimsenin dört ay veya daha fazla hanımına yaklaşmayacağına Allah’ın adını anarak yemin etmesi veya yaklaşmamayı ağır bir ibadete bağlamasına ilâ denir. Erkek, eşinin zina ettiğini veya doğan çocuğun zinâ mahsulü olduğunu iddia eder ve bunu da dört şahit ile ispat edemezse hâkim önünde eşiyle karşılıklı olarak özel bir şekilde yeminleşir. Buna liân veya mülâane denir. İddet talak, fesih ve ölüm gibi bir sebeple evliliği sona eren kadının, başkası ile evlenebilecek hale gelmesi için beklemesi gereken süredir. Nesep, çocuğun anne-babasıyla olan kan bağını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Füru^-i fıkıh türü. En çok eser yazılan literatür türü olan füru^ türü, doğrudan mezheplere ait fıkhi hükümlerin derlendiği kitaplardır.  Usu^l-i fıkıh türü meseleleri hükme bağlayan müçtehidin şer’i^ kaynakları anlama ve onlardan kendi içtihadıyla hüküm çıkarırken takip etmesi gereken metodu inceleme amacı taşır. Fıkıh kitapları içerisinde eser isminde “fetva” kelimesi yer alan bazı eserler aslında füru^ türü içinde değerlendirilir. Ahkam-ı sultaniye türü İslam kültüründe özellikle devlet kavramı, devlet başkanı, devletin sistemi, teşkilatı, idari, mali ve kaza^i^ yapısı, başka devletlerle olan ilişkileri, devlete yönelik suçlar gibi kamu hukuku konuları üzerinde yoğunlaşan başka bir edebiyat türüdür. Hara^c-Emval Türü devletin mali düzeni, gelirleri ve vergilerinin incelendiği fıkıh eserleri oluşturur.

Yanıt Açıklaması: Ebu Hanife’nin hukuk anlayışı ile ilgili dikkate değer bir başka yön ise “hiyel” meselesidir. Hiyel, sözlük anlamı olarak çözüm ve çare demek olan “hi^le” kelimesinin çoğuludur. Arzu edilmeyen sonuçların, yine hukuk içerisinde kalarak ve hukukun imka^nları ile aşılması şeklinde ifade edilen hiyel uygulamaları ile ilgili Ebu Hanife’den birçok örnek nakledilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Ukûbât kelimesi, ceza anlamına gelen ukûbe kelimesinin çoğuludur. Bu alanı ifade için bazen ‘caydırıcı cezalar’ anlamına gelen “mezâcir” kelimesi de kullanılır. Ukûbât öncelikli olarak ceza hukuku alanına giren konuları, yani İslam hukuku açısından suç kabul edilen fiilleri, bunlara verilecek cezaları ve bu cezaların nasıl uygulanacağını ele almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Boşayan kimsenin kocanın, kendisi olması gerekir. Evlilikte olduğu gibi koca, bu hakkını bizzat kullanabileceği gibi vekil veya elçi vasıtasıyla da kullanabilir. Boşayan kocanın tam ehliyetli olması, akıllı ve bülûğa ermiş olması gerekir. Buna göre mümeyyiz de olsa küçüğün, akıl hastasının ve ma‘tûhun boşaması geçerli değildir. Aile hukuku bakımından tam ehliyetli kabul edilen sefîhin boşaması ise geçerlidir. Kocanın, boşama hakkını hanımına vermesi, kocanın boşama hakkını ortadan kaldırmaz.

Yanıt Açıklaması: Hanefîlerde mal terimi ara bir kavram olup gerçek anlamda mallar mütekavvim mal terimiyle ifade edilir. Mütekavvim mal, kullanılıp faydalanılması Müslümanlar açısından mubah olan maldır. Dolayısıyla bir malın mütekavvim olması için İslam hukuk sisteminin o maldan yararlanmayı Müslümanlara yasaklamamış olması gerekir. O halde Hanefîlerin eşya ile ilgili terimleri üç aşamalıdır. Birinci aşama mal olmayan şeylerdir. Kan, leş, tek bir pirinç tanesi gibi. İkinci aşama mal olup, mütekavvim olmayan nesneler, başka bir deyişle mütekavvim olmayan mallardır. Bunlar sadece üç tanedir: Hamr (şarap), domuz ve şer’î yollarla kesilmeden (boğularak vb.) ölen hayvanlar. Bu üç nesne de ehl-i kitap açısından teknik anlamda maldır. Üçüncü aşama mütekavvim mallar olup, bu üç şeyin dışında olup, iktisadi değeri olan ve Müslümanlara mubah kılınmış nesnelerdir Bir nesnenin mütekavvim mal olup olmasının en temel üç sonucu vardır: Aynî haklara konu olabilme, Hukuki işlemlere konu olabilme, Hukuki koruma altında olma. Yani bu malları tahrip edenin tazmin yükümlülüğü olmasıdır.

Yanıt Açıklaması: İddet talak, fesih ve ölüm gibi bir sebeple evliliği sona eren kadının, başkası ile evlenebilecek hale gelmesi için beklemesi gereken süredir. İddet, kadının hamile olup olmadığının tespiti, vefat eden kocanın hatırasına saygı gösterilmesi, ric‘î talakta kocaya eşine geri dönme fırsatının tanınması gibi maksatlara yönelik olarak emredilmiştir.