İslam Hukukuna Giriş

Yanıt Açıklaması: Hukukun temel konusu haklardır. Diğer şıklardaki kavramlar hukukun ne ile ilgili olduğu sorusu söz konusu olduğunda hak kavramına göre ikincildir.

Yanıt Açıklaması: Kitâbu’l-hacr (bir kişinin sözlü tasarruflarını kısıtlama bölümü), Kitâbu’lmefkud (kendisinden haber alınamayan kaybolmuş kişi bölümü), Kitâbu’lme’zûn (tasarruflar kısıtlanmış kişilere akit yapma hakkının verilmesi veya hacr altına alınmış kişinin hacrini kaldırma bölümü), Kitâbu’l-itâk (köle azat etme bölümü), Kitâbu’l-mukâteb (köleyle yapılan özgürlük sözleşmesi bölümü).

Yanıt Açıklaması: Bir kimsenin dört ay veya daha fazla hanımına yaklaşmayacağına Allah’ın adını anarak yemin etmesi veya yaklaşmamayı ağır bir ibadete bağlamasına ilâ denir. Erkek, eşinin zina ettiğini veya doğan çocuğun zinâ mahsulü olduğunu iddia eder ve bunu da dört şahit ile ispat edemezse hâkim önünde eşiyle karşılıklı olarak özel bir şekilde yeminleşir. Buna liân veya mülâane denir. İddet talak, fesih ve ölüm gibi bir sebeple evliliği sona eren kadının, başkası ile evlenebilecek hale gelmesi için beklemesi gereken süredir. Nesep, çocuğun anne-babasıyla olan kan bağını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: İslam ceza hukukunda gayr-i müslim vatandaşlara da ceza hukuku kuralları ilke olarak aynı şekilde uygulanır. Kendisinden su isteyen kimseye su vermekten kasten kaçınan kişi, o kimsenin susuzluktan ölmesi halinde adam öldürme suçunu işlemiş sayılır. Had suçlarını işleyen kölelere aynı suçu işleyen hürlere verilen cezanın yarısı uygulanır.

Yanıt Açıklaması: Özel hukuk  şu dallara ayrılır: 1. Medeni Hukuk, 2. Ticaret Hukuku 3. Devletlerarası Özel Hukuk, 4. Fikri hukuk. Medeni hukuk da kendi içinde beş temel branş içerir. a. Şahsın hukuku, b. Eşya hukuku, c. Borçlar hukuku, d. Aile hukuku, e. Miras hukukudur.

Yanıt Açıklaması: Kavaid türü altına sokabileceğimiz başka bir alt tür de el-Furûk adıyla yazılan eserlerdir. Bu alandaki eserlerde şeklen birbirine benzeyen ancak hükümleri farklı olan fıkhi meseleler ele alınır. Bu meselelerin kaynak, hüküm ve illetleri arasındaki farklar sistemli bir şekilde belirlenerek benzer meselelerin neden ayrı hükümler aldığı noktasında fakîhte bir içgörü oluşması amaçlanır.

Yanıt Açıklaması: Kocaları vefat eden ve hamile de olmayan kadınların iddeti 4 ay 10 gündür.

Yanıt Açıklaması: İcap şu hallerde sâkıt olur: 1. İcabı yapanın icaptan dönmesiyle. İcaptan dönme, mûcibin icaptan döndüğünü söylemesiyle açık bir şekilde olabildiği gibi, akit meclisini terk etmesi ya da icabını değiştirmesiyle üstü kapalı olarak da olabilir. 2. Mucibin vefatı, 3. Mucibin ehliyetini yitirmesi, 4. Akdin konusunun helaki, 5. Akdin konusunun değişikliğe uğraması, 6. İcabın yöneldiği kişinin icabı reddetmesi.

Yanıt Açıklaması: Ukûbât kelimesi, ceza anlamına gelen ukûbe kelimesinin çoğuludur. Bu alanı ifade için bazen ‘caydırıcı cezalar’ anlamına gelen “mezâcir” kelimesi de kullanılır. Ukûbât öncelikli olarak ceza hukuku alanına giren konuları, yani İslam hukuku açısından suç kabul edilen fiilleri, bunlara verilecek cezaları ve bu cezaların nasıl uygulanacağını ele almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Klasik İslam hukuku kaynaklarında aile hukuku ile ilgili hükümler ağırlıklı olarak Nikah ve Talak başlıkları altında incelenir. Fıkhın daha sonraki dönemlerde yapılan İba^da^t, Mua^mela^t ve Uku^ba^t şeklindeki üçlü taksiminde aile hukuku Mua^mela^t kısmında yer alır. Daha sonra kimi İslam hukukçuları tarafından aile hukuku, Mua^mela^t kısmından çıkarılarak Müna^keha^t ve Mufa^reka^t ismiyle müstakil bir kısım olarak ele alınmış, son dönemde ise aile hukuku, Ahva^l-i S¸ahsiyye veya Ahka^mü’l-U¨sre ismiyle müstakil olarak incelenmeye başlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Hukukî fiil ve olayları tek tek kurallara bağlamak yerine, benzer olanları tek bir kural altında ifade etmeye soyut (mücerred) yöntem denilmektedir. Soyut yöntem, evrensel hukuk düşünce tarihi bakımından da meseleci yönteme göre daha geç dönemde ve onun işlevinin yetersizliği nedeniyle geliştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: İslam ceza hukukunda cezalar kanunîlik, şahsîlik ve genellik ilkelerine bağlıdır. Cezalarda kanunîlik ilkesi, ceza hukuku kurallarınca düzenlenmeyen hiçbir cezanın verilemeyeceği anlamındadır. İlke, kanunsuz ceza olmaz biçiminde ifade edilir. Bir davranışın suç sayılabilmesi için ceza hukuku kuralında tanımlanmış olması gerektiği gibi, bir yaptırımın ceza olarak nitelenebilmesi için de aynı şekilde tanımlanmış olması gerekmektedir. İslam ceza hukukunda had ve kısâs cezalarında kanunîlik ilkesi tam anlamıyla geçerlidir. Ta’zîr cezalarında ise cezalar devlet başkanı ya da onun yetkilendirdiği hâkimler tarafından belirlendiği için, kanunîlik ilkesi geçerli değildir. Bununla birlikte zaman içinde devlet başkanlarının yasama faaliyetleri ile ta’zîr cezaları da tıpkı ta’zîr suçlarında olduğu gibi, kanunilik ilkesi kapsamına girmiştir. Şahsîlik (kişisellik) ilkesi, cezanın ancak suçu işleyen kimseye verilebileceğini öngören bir ilkedir. Evrensel hukuk düşüncesi bakımından oldukça geç bir dönemde ulaşılan şahsîlik ilkesi, İslam ceza hukukunda başlangıçtan itibaren yerleşik bir ilke olarak mevcuttur. İslam, Câhiliye hukukunun kolektif sorumluluk anlayışını reddetmiş, suçlarda sübjektif (şahsî/kişisel) sorumluluk ilkesini yerleştirmiştir. İslam ceza hukukunda diyet kimi durumlarda suçlu tarafından değil, suçlu ile birlikte ya da o dâhil olmadan âkıle denilen erkek akraba topluluğunca ödenir. Bunu, şahsîlik ilkesinin bir istisnası olarak görmemek gerekir. Diyetin bir cezadan çok tazminat niteliğinde olduğu da dikkate alındığında, âkıle kurumunun toplumsal yardımlaşma ilkesi çerçevesinde değerlendirilmesi mümkündür. Genellik ilkesi, cezaların tüm kişilere aynı şekilde uygulanması anlamındadır. İslam ceza hukukunda gayr-i müslimlere ve kölelere bir kısım cezalar, çoğunlukla onların lehine olmak üzere, farklı uygulanabilmektedir. Bu durum, onların statülerinden kaynaklanmaktadır. Fakat önemli olan husus, İslam ceza hukukunda cezaların aynı statüdeki kişilere eşit şekilde uygulanması ilkesidir.

Yanıt Açıklaması: Bâin talak, yeni bir akit ve yeni bir mehir ile evlenmedikçe kocaya, boşadığı eşine dönme imkanı vermeyen talaktır. Kocanın sahip olduğu boşama hakkını gelişigüzel kullanmaması ve boşadıktan sonra evliliği tekrar devam ettirmeye imkanı olması açısından Hz. Peygamber bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Hz. Peygamberin bu tavsiyelerine uygun olarak yapılan boşamaya, sünnî talak denir. Ric‘î talak, yeniden nikah ve mehire gerek olmaksızın kocaya, boşadığı eşine dönme imkanı veren talaktır. Bid‘î talak, sünnete aykırı olan boşamadır.

Yanıt Açıklaması: Hüküm müctehidin zannına ta^bidir ve her müctehidin ulaştığı sonuç Allah’ın o konudaki hükmüdür. Bu durum literatürde teaddüdü’l-hukuk (doğruların çokluğu) tabiriyle ifade edilir. İctihadın nakzı, önceki bir ictihadın hükmünün geçersiz sayılması anlamına gelir. İctihadını tamamlamış ve bir hüküm hakkında zann-ı galib oluşturmuş bir müctehidin kendi düşüncesini terkedip farklı görüşteki birinin ictihadına göre amel etmesi Müctehidin başkasını taklididir. Kıyas ve istihsan ise rey çeşitleridir.

Yanıt Açıklaması: İstilâ yani sahipsiz (mubah) malın ele geçirilmesi aslen kazanmaya en tipik örnektir. Satım akdi, hibe ve hukuki tağyir mülkiyetin naklen kazanılmasına örneklerdir. Bir şahsın miras ve vasiyet yoluyla diğer bir şahsa halef olması sonucu kazanma halefiyet ile kazanmaya örnektir.

Yanıt Açıklaması: Hanefîlere göre, akdi meydana getiren iki irade açıklamasının ilkine icab; ikincisine kabul; icab yapana da mûcib denir.

Yanıt Açıklaması: Kavaid literatürü, fürû’dan ayrı bir tür olarak özellikle dördüncü yüzyılda mezheplerin kurumsal olarak teşekküllerini tamamlamaları ile müstakil bir tür olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Kavaid literatürünün gelişimine etki eden önemli bir faktörün de özellikle Gazalî ile Aristo mantığının ve bu mantık içindeki tümel kavramlarla düşünme yönteminin İslami ilimlere adeta resmi olarak girmesi olduğu söylenebilir. Ayrıca, fıkhi hükümleri başlangıçtan itibaren daha çok meseleci metotla ele almıştır.

Yanıt Açıklaması: Allah ve kul hakkı ortak olup, kul hakkının daha ağırlıklı olarak ihlâl edildiği suçlar: Bunlara kısâs suçlarını örnek verebiliriz. Kişilerin yaşam ya da vücut bütünlüğü haklarına yönelik suçlar, öncelikle onlara zarar vermektedir. Kısâs suçları, ikinci derecede, toplumsal güvenliği de sarsmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Aynî akitler normal akitlerden farklı olarak akdin kurulması ve tamamlanması için bir malın (aynın) teslim şartı olan akitlerdir. Bunlar, hibe, ariyet, vedia, karz ve rehin akitleridir.

Yanıt Açıklaması: . Hâlis kul hakları (başkasının malının haramlığı hükmünün doğurduğu mülkiyet hakkı gibi), Halis Allah hakları (Zina, hırsızlık vb. yasaklar ve bunlara verilen cezaların doğurduğu nesebin karışmaması sonucu gibi), İki türün birleşmekle birlikte Allah hakkının ağır bastığı haklar (namusa iftira cezası), İkisinin birleştiği ve kul hakkının ağır bastığı haklar (Kısas cezası).