İslam Hukukuna Giriş

Yanıt Açıklaması: S¸a^fii^ eserlerin bizzat kaleme almış ya da öğrencilerine dikte ettirmiş olması, hukuki görüşleri ile ilgili birinci el bilgiye ulaşma imka^nı sağlamıştır. Meşhur er-Risa^le adlı eserini Irak’ta yazmış, ancak daha sonra Mısır’da yeniden düzenlemiştir. Fıkıh usulü alanında günümüze kadar ulaşan ilk eser olma özelliğini koruyan er-Risa^le, S¸a^fii^’nin de fıkıh usulünün müdevvini olarak kabul edilmesini sağlamıştır. İmam Malik’in Muvatta^ adlı eseri İslam hukuk tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu eserin fıkıh ve hadis sahasında tedvin edilmiş ilk eserlerden olduğu görülmektedir. Ebu Yusuf’un bize kadar intikal eden eserleri başlıca Kitabü’l-a^sa^r, Kita^bü’l-hara^c, İhtila^fu Ebi^ Hanife ve İbn Ebi^ Leyla^, er-Red ala^ siyeri’l- Evza^i^’den oluşmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Din, Ahlak, Hukuk, Örf-adet ve Görgü Kuralları toplumsal düzen kurallarındandır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdakilerden sadece fer kelimesi hükmü naslarda açıkça bulunmayan bir meseleyi ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Nâfile ise yapılması, iyi görülmekle birlikte bir gelenek haline gelmeyen fiillerdir. İkindi ve yatsı namazlarından önce kılınan dörder rekatlık namazlar ve pazartesi ve perşembe günü tutulan oruçlar gibi. Nâfileyi yapan sevap kazanır, terk eden ise kınanmaz.

Yanıt Açıklaması: Va^cib zanni^ bir delil ile sabit olan fiilin hükmüdür. O¨rneğin kurban kesme, vitir ve bayram namazları, namazda Fa^tiha^ su^resinin okunması gibi fiillerin hükümleri va^ciptir. Na^file ise yapılması, iyi görülmekle birlikte bir gelenek haline gelmeyen fiillerdir. İkindi ve yatsı namazlarından önce kılınan dörder rekatlık namazlar ve pazartesi ve perşembe günü tutulan oruçlar gibi.

Yanıt Açıklaması: Delil, oluşumunda beşer katkısı olmayan ve insani eylemlerin hükümlerini içinde barındırdığı düşünülen şeydir. Buna göre delil sadece Kur’ân-ı Kerîm ile Sünnet olmak- tadır. Kur’ân ve Sünnet, oluşumunda beşer katkısı olmayan, salt ilahi kaynaklı metinlerdir.

Yanıt Açıklaması: Ebu Hanife’nin hukuki meselelerde kullandığı kaynakları Kitâb, Sünnet, icmâ, genel anlamıyla sahabe kavli, kıyas ve istihsan olarak sıralayabiliriz.

Yanıt Açıklaması: Mürsel maslahatlar geçerli ya da geçersiz kılındığına ilişkin muayyen bir nassın bulunmadığı maslahatlardır. Muteber maslahatlar, şa^ri‘in dikkate aldığı ve o doğrultuda hüküm düzenlediği maslahatlardır. Mülğa^ maslahatlar, Sa^ri‘in dikkate almadığı, geçersiz saydığı maslahatlardır. Ha^ciyya^t, kolaylık sağladığı için ihtiyaç duyulan, bulunmadığı takdirde genelde sıkıntı ve güçlüklere yol açan maslahatlardır. Bir zaruret veya ihtiyaca ilişkin olmamakla birlikte güzelleştirme, kolaylaştırma, gündelik ilişkilerde en güzel yöntemlerin uygulanması kabilinden olan konular ise tahsiniyyat mertebesinde yer alır.

Yanıt Açıklaması: Maslahat, “mahiyeti ve gücü açısından” ve “S¸er‘in itibar edip etmemesi” açısından olmak üzere iki açıdan taksime tutulmaktadır. Mahiyeti ve gücü açısından maslahat zaru^riyya^t, ha^ciyya^t ve tahsi^niyya^t olmak üzere üç kısma ayrılır. S¸a^ri’in dikkate alıp almaması açısından ise maslahatlar muteber, mülğa^ ve mürsel maslahatlar olmak üzere üç kısma ayrılır.

Yanıt Açıklaması: Yöntem delillerden hüküm çıkarmak için başvurulan çeşitli yolları ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Aynı doğrultuda görüş bildiren müctehidlerin hepsi ölmedikçe icma gerçekleşemez.

Yanıt Açıklaması: Sünni çevrelerde ortaya çıkan hukuk ekollerinin yanında, S¸ii ve Harici çevrelerde de kendine özgü hukuk anlayışına sahip, günümüzde de mensubu bulunan ekoller ortaya çıkmıştır. S¸ii^ çevrede gelişen Zeydi^, Caferi^ ve İsmaili^ ekolleri ile Harici^ çevrede gelişen İba^zi^ ekolü bunlara örnek olarak verilebilir. Taberi^ yaşamayan Sünni hukuk ekollerindendir.

Yanıt Açıklaması: Hanefilere göre farz ve va^cib, yapılmasının S¸a^ri‘ tarafından kesin olarak istenmesi noktasında birleşir. İkisini birbirinden ayıran şey ise dayandıkları delillerin kat‘i^ ya da zanni^ oluşudur. Buna göre farz, sübutu ve delaleti kat‘i^ delille sabit olur. Bir fiilin farz olmasının anlamı ve sonucu konusunda Hanefilerin görüşü diğerlerininkinden farklı değildir. Va^cibin sonucu ise yapılması açısından aynen farzda olduğu gibi yapılmasının gerektiği ve terk edenin cezayı hak etmesidir. Hanefilerin “Va^cib, amelen farz gibidir” sözlerinin anlamı budur.

Yanıt Açıklaması: Buna cüz’î delil de denilmektedir. Tafsîlî delil, her bir davranışla ilgili hükmün dayandığı özel delil anlamındadır. Bir hükme delil olan tek bir âyet ya da hadis, tafsîli delil niteliğindedir.

Yanıt Açıklaması: Başka bir kaynağa gerek olmaksızın yalnızca akıl yoluyla elde edilebilen, ‘iki birden büyüktür’ gibi hükümler aklî; duyu organları vasıtasıyla ulaşılan, ‘ateş yakıcıdır’ gibi hükümler hissî; dinin kaynaklarından çeşitli yöntemlere başvurularak elde edilen “namaz farzdır” gibi hükümler ise şer’î hükümler olarak isimlendirilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Hz. Peygamber döneminde hükümlerin vaz edilişi sırasında gözetilen temel amaçlar içerisinde kolaylık ilkesi yer almaktadır. İlahi iradenin mükelleflerin zorluk ve sıkıntı içerisinde kalmasını değil, bilakis kolaylaştırmayı hedeflediği bizzat Kur’ân’da açıklanmıştır (Bakara, 2/185; Nisa, 4/28; Maide, 5/6).

Yanıt Açıklaması: Sünnet, Hz. Peygamber’in ahkâm ayetlerinin anlaşılması ve uygulanması ile ilgili söz, eylem ve onaylamalarını içerdiği gibi, Kur’ân’da temas edilmeyen konuları hükme bağlayan tasarruflarını da kapsamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Günümüzde dört mezhep olarak bilinen Hanefi, Hanbeli, Maliki ve Şafi ekollerinin dışındaki Sünni ekoller fazla taraftar bulamadığı için varlıklarını sürdürememişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Sünnet, İslam hukukunun ikinci temel kaynağıdır. Sünnetin ikinci kaynak olması onun daha az önemli olduğu anlamına gelmez. Hüküm çıkarma konusunda Kur’an ile Sünnet arasında özde bir fark yoktur. Bir hükme kaynaklık etme açısından aralarında fark olmadığı için usulcüler Kur’an ve sünnet metinlerini ifade etmek için “nass” (çoğulu: nusûs) terimini kullanmışlardır.